জেপ লুৰুকাৰ পৰা সাৱধান: আহি পাইছে ৰেইকিৰ নুমলীয়া ভায়েক এক্সেছ বাৰ ।। বৰ্ণালী বৰুৱা দাস

ভুক্তভোগী মানুহে সকাহ বিচাৰি এটাৰ পাছত এটা ঢৌত নিজকে উটাই দিয়ে। বিজ্ঞানমনস্কতাৰ আন্দোলন তীব্ৰতৰ কৰাটো সেইবাবেই অত্যন্ত জৰুৰী। যুক্তিবাদী কৰ্মীয়ে এনেবোৰ কৰ্মকাণ্ডক প্ৰতিহত কৰিবলৈ সুচিন্তিতভাৱে পৰিকল্পনা যুগুত কৰা প্ৰয়োজন ।। মুক্ত চিন্তা, দশম বছৰ, তৃতীয় সংখ্যা, নৱেম্বৰ, ২০২৪ ।।

‘কপালতে যেন হাত যোৱা বুলাই’

‘কেতিয়াবা বেজাৰতে টোপনি নাহিলে মোৰ/ কপালতে যেন হাত যোৱা বুলাই’ – প্ৰিয়জনৰ অকণমান মমতাময় স্পৰ্শৰ প্ৰতি সকলো মানুহৰে থাকে এক চিৰন্তন আকুলতা। সেই আকুলতাৰ ফলতেই প্ৰিয়জনৰ স্পৰ্শক লৈ পৃথিৱীত কিমান গান-কবিতা ৰচনা কৰা হৈছে তাৰ সীমা সংখ্যা নাই। থাওকতে মনলৈ আহিল কবি নৱকান্তৰ ‘মনত পৰে নে অৰুন্ধতী’ লৈ। “বাৰিষাৰ ৰাতি তোমাৰ কবিক মনত পৰে নে অৰুন্ধতী?” – কবি নৱকান্তৰ এই প্ৰেমময় প্ৰশ্নৰ পটভূমি এতিয়া নিৰুদ্দেশ। অৰুন্ধতীয়ে প্ৰেমিক কবিৰ মূৰত মৰমেৰে হাত বুলাই দিব আৰু কবিয়ে অপাৰ সুখ সাগৰত নিজকে উটুৱাই দি আজীৱন ৰোমন্থন কৰিব সেই ক্ষণ –

“চুলিৰ মেঘত লাহি আঙুলিৰ বহুতো জোন
——
বৰফৰ দৰে চেঁচা পৰশতো সি যে শান্তি!! অৰুন্ধতী!!

– এনে ৰোমান্তিক আশা এতিয়া আৰু নকৰাই ভাল। আধুনিক জীৱনৰ প্ৰবল ঘূৰ্ণিত এতিয়া কবি আৰু অৰুন্ধতী দুয়ো থাওনি নোপোৱা হৈছে। আৰ্থিক অনিৰাপত্তা আৰু অনিশ্চয়তাত পিষ্ট জীৱন। ইফালে চাৰিওফালে অনিয়ন্ত্ৰিত ভোগৰ বজাৰ। মুনাফাসৰ্বস্ব উৎপাদকে বিভিন্ন কাৰচাজীৰে সৃষ্টি কৰা কৃত্ৰিম অভাৱবোধত সাধাৰণ নাগৰিকে হাবাথুৰি খাইছে। তাৰ লগত যোগ হৈছে ৰাষ্ট্ৰই মূৰৰ ওপৰত জাপি দিয়া বিভিন্ন কৰৰ বোজা। ৰাজহুৱা শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্য সেৱাৰ ক্ৰমবৰ্ধমান অধঃপতনৰ ফলত বাঢ়ি অহা ব্যক্তিগত খণ্ডৰ শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্য সেৱাৰ অখণ্ড প্ৰতাপ। এনে এক পৰিৱেশত প্ৰতিযোগিতাৰ দৌৰত দিনে দিনে মানুহ হৈ পৰিছে বিধ্বস্ত তথা সমাজ বিচ্ছিন্ন নিসংগ এক সত্তা। এতিয়া আৰু কোনোবাই কাৰোবাৰ ‘চুলিৰ মেঘত লাহি আঙুলিৰ বহুতো জোন’ৰ লুকাভাকুত সময় নষ্ট কৰিব পাৰে নে? অথচ এই ব্যস্ততাপূৰ্ণ যান্ত্ৰিক সময়ত মানসিক চাপত ভাৰাক্ৰান্ত মানুহৰ বাবে জানো তাৰেই প্ৰয়োজন সকলোতকৈ বেছি নাছিল? পৰিহাসপূৰ্ণ কথা হ’ল যি উৎপাদন ব্যৱস্থাই নাগৰিক জীৱনলৈ এই মানসিক চাপ, বিচ্ছিন্নতা, একাকীত্ব, নিসংগতা আদিৰ দৰে সমস্যাবোৰ কঢ়িয়াই আনিছে, সেই ব্যৱস্থাই আকৌ সেইবোৰ সমস্যাৰ বাবেই পণ্যৰো সৃষ্টি কৰিছে। ‘কেতিয়াবা বেজাৰতে টোপনি নাহিলে মোৰ, কপালতে যেন হাত যোৱা বুলাই’ – এই চিৰন্তন মানবীয় হাবিয়াস পূৰ্ণ কৰিবলৈও পুঁজিবাদেই আগবঢ়াই দিছে এক নতুন পণ্য, নাম তাৰ ‘এক্সেছ বাৰ’। ‘কপালতে হাত বুলাই দিয়াৰ’ প্ৰশিক্ষণ যদি আপুনি ল’ব খোজে তেন্তে অসমত বৰ্তমান তাৰ বজাৰ মূল্য ২৫,০০০ টকা। আৰু যদি আপুনি সেই প্ৰশিক্ষিত ‘অৰুন্ধতী’ৰ হাতৰ বুলনি এদিনত কিছুসময়ৰ বাবে ল’ব খোজে তাৰ বজাৰ মূল্য বৰ্তমান সময়ত ১৫০০ ৰ পৰা ২০০০ টকা। এই মহঙা দিনতো এই উচ্চ মূল্যৰ পণ্য কিন্তু অনায়াসে বিক্ৰী হৈ আছে। সেয়েহে আজিৰ আলোচনা তাৰেই বিষয়ে।

উৎস সন্ধান: গেৰি ডগলাছ আৰু তেওঁৰ ব্যৱসায়

ছবছৰীয়া ল’ৰা এটাৰ মূৰত চিপ্‌চ এটা সংস্থাপন কৰি বহিৰ্জগতৰ প্ৰাণীয়ে অপহৰণ কৰি নিলে। তাৰ পাছত অৱশ্যে সজে সজে ঘৰৰ ল’ৰা ঘৰলৈ ঘূৰাইও পঠালে। ল’ৰাটোৰ আকৌ প্ৰেতাত্মাৰ লগত সংযোগ স্থাপন কৰাৰ ক্ষমতা আছিল। সেয়ে সি পাছলৈ মন গ’লেই তাক অপহৰণ কৰা সেই এলিয়েন মামাহঁতৰ লগত সংযোগ স্থাপন কৰিছিল। আৰু ক্ষমতাটো আছিলেই যেতিয়া আৰু বহু বিখ্যাত মানুহৰ প্ৰেতাত্মাৰ লগতো সংযোগ স্থাপন কৰি তাৰ সুখ-দুখৰ কথা পাতিছিল। পৃথিৱীৰ বিভিন্ন ঠাইৰ সাধু সন্যাসীৰ প্ৰেতাত্মা মাতি আনিছিল। তেনেকুৱা এজন বিখ্যাত ৰাচিয়ান সাধু-সন্যাসী ৰাজপুটিনৰ (Rasputin) প্ৰেতাত্মাৰ পৰা তেওঁ এটা বৰ ডাঙৰ মকৰধ্বজ শিকিলে। সেই মকৰধ্বজৰ দ্বাৰা মানুহৰ সৃজনী প্ৰতিভা বৃদ্ধি কৰিব পাৰি, ধন সম্পদ উভৈনদী কৰিব পাৰি, সম্পৰ্কৰ বান্ধোন কটকটীয়া কৰিব পাৰি, সকলোধৰণৰ ৰোগ দূৰ কৰি সুস্বাস্থ্যৰ গৰাকী কৰিব পাৰি, মুঠতে বাকী জগতত যিমান অশান্তি হৈ থাকিলেও, এই মকৰধ্বজৰ প্ৰয়োগেৰে মানুহ এজনে সুখ-শান্তি-সমৃদ্ধিৰ সাগৰত সাঁতুৰি নাদুৰি গাই থাকিব পাৰে – ‘আহা, কি  আনন্দ আকাশে বতাহে’!!!!

এইবোৰ বাৰু কেনে গাজাখুৰি কথা? কিঞ্চিৎ মানো বিচাৰ বুদ্ধি যাৰ আছে তেনে মানুহে এনে গাজাখুৰি কথাক অনতিপলমে জাবৰৰ পাচিলৈ নদলিয়াব নে? পিছে তেনে গাজাখুৰি কথাক বহু ‘শিক্ষিত’ মানুহেই অনায়াসে আঁকোৱালি লৈছে। ধনে ধানে, সুখ-সমৃদ্ধিৰে, সুস্বাস্থ্যৰে ওপচাই পেলাব পৰা এই মকৰধ্বজটোৰ নাম “এক্সেছ কনছিয়াছনেছ”। বৰ্তমান বজাৰত উপলভ্য হৈছে “এক্সেচ বাৰ থেৰাপী” হিচাপে। প্ৰেতাত্মাৰ পৰা মকৰধ্বজটো লাভ কৰি পৃথিৱীৰ মানুহৰ মাজত বিলাই ফুৰা সেই বিশেষ ব্যক্তিজন হ’ল গেৰি ডগলাছ (Gary Douglas)।

তথ্য অনুসৰি গেৰি ডগলাছে প্ৰথমে ৰিয়েল এষ্টেটৰ ব্যৱসায় কৰিছিল। এই ব্যৱসায়ত তেওঁ আৰ্থিকভাৱে দেৱলীয়া হয়। তাৰ পাছত ডগলাছ যুক্ত হৈছিল ইউনাইটেড ওৱে (United way) নামৰ এটা সংস্থাৰ লগত। কিছুদিন থাকি তাৰ পৰাও তেওঁ ওলাই আহে। তাৰপাছত ১৯৯৫ চনত কেলিফৰ্নিয়াত তেওঁ আৰম্ভ কৰে আজি আলোচিত ‘এক্সেছ কনছিয়াছনেছ’ (Access consciousness) বা ‘এক্সেছ বাৰ থেৰাপি’ (Access bar therapy)। অৱশ্যে প্ৰথমে ইয়াৰ নাম দিছিল এক্সেছ এনাৰ্জি ট্ৰেঞ্চফৰমেচন। লাহে লাহে পৃথিৱীৰ বিভিন্ন ঠাইলৈ এই ব্যৱসায় তেওঁ বিয়পাই দিয়ে। বিশেষকৈ ক’ৰণা মহামাৰীৰ সময়ৰ পৰা অন লাইন প্ৰশিক্ষণৰ যোগেৰে অতি দ্ৰুত গতিত ইয়াৰ প্ৰসাৰ কৰা হয়। এক্সেছ কনছিয়াছনেছৰ অফিচিয়েল ৱেবছাইটটোৰ তথ্য অনুসৰি বৰ্তমান ১৭০ খন দেশত এই সুবিধা (পঢ়ক ‘প্ৰৱঞ্চনা’) উপলভ্য। ৱেবছাইটটোৱে জনোৱা মতে বৰ্তমানলৈকে (অক্টোবৰ, ২০২৪) পৃথিৱীৰ বিছ হাজাৰৰো অধিক অংশগ্ৰহণকাৰীক প্ৰশিক্ষণ দি ‘এক্সেছ বাৰ’ৰ অনুজ্ঞাপত্ৰ দিয়া হৈছে। আমাৰ অসমৰো একাংশ মানুহ সাম্প্ৰতিক সময়ত ইয়াক লৈ ব্যস্ত হৈ পৰা দেখা গৈছে। বিশেষকৈ বহু ইউটিউবাৰ, ভ্লগাৰ, প’ডকাষ্টাৰ, ৰেডিঅ’ জকীৰ ঘোষক আদিৰ কৃপাত ছ’চিয়েল মেডিয়াৰ দ্বাৰা ইয়াক বিয়পাই দিয়া হৈছে। অসমৰ সৰু বৰ চহৰবোৰৰ দামী হোটেলত দিয়া ইয়াৰ প্ৰশিক্ষণ ল’বলৈ দলে দলে মানুহে, বিশেষকৈ নিবনুৱা যুৱতীয়ে ভীৰ কৰিছেহি। সেয়েহে বৈজ্ঞানিক দৃষ্টিকোণেৰে ইয়াৰ বিচাৰ কৰাটো অতিকে প্ৰয়োজনীয়। লগতে এই পদ্ধতিৰ ব্যৱসায়ী তথা প্ৰচাৰকসকলৰ কাম কাজৰ ওপৰত তীক্ষ্ণ দৃষ্টি ৰাখি সত্যাসত্য উন্মোচন কৰাটোও যুক্তিবাদী সমাজৰ প্ৰতি সময়ৰ দাবী।

এক্সেছ বাৰ কি?

এই পদ্ধতিৰ মতে মানুহৰ মূৰত ৩২ টা পইণ্ট বা বিন্দু আছে, যাক ‘বাৰ’ বুলি কোৱা হয়। এই ৩২ টা নিৰ্দিষ্ট বিন্দুত চিন্তা, আবেগ, স্মৃতি আদি সঞ্চিত হৈ থাকে। এক্সেছ বাৰ থেৰাপিষ্টে মানুহ এজনক শুৱাই লৈ বিন্দুবোৰত মৃদুভাৱে হাত বুলাই থাকিলে তাক ‘বাৰ চলোৱা’ (বাৰ ৰাণ কৰা) বুলি কোৱা হয়। লগতে মন্ত্ৰ মতাৰ দৰে কেইটামান ইতিবাচক বাক্যও আওঁৰাই থকা হয় – যাৰ নাম দিয়া হৈছে ‘ক্লিয়েৰিং ষ্টেটমেণ্ট’ (Clearing statement)। তেওঁলোকৰ মতে বাৰ ৰাণ কৰিলে বিশৃংখলতাৰে ভৰি থকা মগজুটো পৰিপাটি হৈ পৰে আৰু নেতিবাচক চিন্তাবোৰ দূৰ হয়, সমস্যাৰ সমাধান হয়। তেওঁলোকৰ উদাহৰণ মতে টকা-পইছাৰ বাবে মূৰত থকা বিশেষ বাৰ বা পইণ্টটোত স্পৰ্শ কৰি যদি বাৰ ৰাণ কৰা হয়, তেতিয়া সেই পইণ্টত থকা প্ৰতিবন্ধকবোৰ খোল খাই যায় আৰু টকাৰ সোঁত ববলৈ ধৰে। কাৰোবাৰ যদি সম্পৰ্কত ভাঙোন আহিছে, তেন্তে সম্পৰ্কৰ বাবে থকা মূৰৰ নিৰ্দিষ্ট পইণ্টত বাৰ ৰাণ কৰাৰ লগে লগে তাৰো প্ৰতিবন্ধক খোল খাই সম্পৰ্ক পুনৰ থন ধৰি উঠে। মনৰ দু:শ্চিন্তা, ৰোগ-ব্যাধি আদিৰ বাবেও এনেকৈ নিৰ্দিষ্ট ঠাইত বাৰ ৰাণ কৰি সকলো বিশৃংখলাৰ পৰা মানুহক উদ্ধাৰ কৰিব পাৰি।

বিজ্ঞানে কি কয়?

মানুহৰ মূৰত থকা এনে কোনো ৩২ টা নিৰ্দিষ্ট বিন্দুৰ কথা শৰীৰ বিজ্ঞানত স্বীকৃত নহয়। একেবাৰে বিদ্যালয় পৰ্যায়ৰ বিজ্ঞানৰ পাঠ আয়ত্ব কৰা মানুহেও এই কথা জানে যে অৰ্থ, মানুহৰ পাৰস্পৰিক সম্পৰ্ক, স্বাস্থ্য, ৰোগ আদিত মূৰৰ কোনো এনে বিন্দুৰ প্ৰভাৱ নাই। এইবোৰৰ বাবে পৰিৱেশত হাজাৰটা কাৰক থাকে। কপাল মূৰত হাত বুলাই দি মানুহক আৰাম নিশ্চয় দিব পাৰি। টোপনি অনাত সহায়ো কৰিব পাৰি। সেইবুলি তেনেকৈ মূৰত হাত বুলাই চৌ চৌকৈ ধনৰ সোঁত বোৱাব নোৱাৰি, সম্পৰ্কও গঢ়িব নোৱাৰি বা কোনো ৰোগ আৰোগ্যও কৰিব নোৱাৰি।

মৃগী ৰোগ (epilepsy) চিনাক্তকৰণৰ বাবে বা কেতিয়াবা মগজুৰ আন কিছু ৰোগৰ চিনাক্তকৰণৰ বাবে EEG (electroencephalogram) পৰীক্ষা কৰা হয়। এই পৰীক্ষাত মূৰৰ বিভিন্ন ঠাইত কিছুমান ইলেকট্ৰড (কিছুমান সৰু সৰু ধাতৱ ডিস্ক) মূৰৰ কিছুমান ঠাইত লগাই দিয়া হয়। তাৰ সংযোগত মস্তিষ্ক কোষত যি তাৎক্ষণিক বৈদ্যুতিক সক্ৰিয়তাৰ সৃষ্টি হয়, তাৰ জোখ মাখ কেতবোৰ তৰংগায়িত লেখ চিত্ৰৰ সহায়ত লোৱা হয়। এইবোৰ হৈছে চিকিৎসা-প্ৰযুক্তিৰ জটিল কৌশল। মৃগী ৰোগ চিনাক্তকৰণত এই পদ্ধতি অতিকে ফলপ্ৰসূ। সি যি নহওক, মূৰৰ বিভিন্ন পইণ্টত ইলেকট্ৰড স্থাপন কৰা এই পদ্ধতি দেখি যদি কোনোৱে এক্সেছ বাৰৰ (Access Bar) দ্বাৰা খালি হাতেৰেই কিবা অসাধ্য সাধন হ’ব বুলি ভাবে, তেওঁৰ যে বোধশক্তিত অতিৰিক্ত (Excess) প্ৰতিবন্ধক (Bar) আছে অৰ্থাৎ ‘বোধশক্তিৰ এক্সেছ বাৰ (Excess Bar)’ আছে সেই কথা সহজেই অনুমেয়।

 

ডগলাছৰ ‘ডাল মে কালা’বোৰ

এক্সেছ বাৰৰ মূল স্ৰষ্টা গেৰি ডগলাছৰ বিষয়ে এই লেখাৰ প্ৰথম অংশত উল্লিখিত কথাখিনিৰ পৰাই বুজা যায় যে এইজন বৰ চিধা ৰাষ্টাৰ মানুহ নহয়। ৰাচিয়ান সাধুৰ প্ৰেতাত্মাৰ লগত মিতিৰালি কৰা, সেই মিতিৰালিৰ ফলত ‘এক্সেছ বাৰ’ নামৰ মকৰধ্বজটো লাভ কৰা, আদি অবান্তৰ প্ৰচাৰেই জানো তাৰ প্ৰমাণ নহয়? আচলতে ডগলাছ এজন পাকৈত ৰান্ধনি। বহুদিন ব্যৱহাৰ নহৈ টেমাৰ তলিত ভেকুৰি ক’লা হোৱা ডাইলবোৰকে ধুই মেলি তাত নানা মচলা যোগ দি ৰান্ধি বাঢ়ি ধুনীয়াকৈ পৰিৱেশন কৰা ডাইলখনেই হৈছে এই ‘এক্সেছ বাৰ থেৰাপী’। ফ্ৰিন’ল’জি, চাইণ্ট’ল’জি, আকুপ্ৰেছাৰ, ৰেইকি, থেৰাপিউটিক টাচ্চ ইত্যাদি বিভিন্ন অন্ধবিশ্বাস, অপবিজ্ঞান আৰু ধাপ্পাবাজীৰ সমাহাৰেৰে প্ৰস্তুত কৰা হৈছে এই ‘এক্সেছ বাৰ থেৰাপী’। উদাহৰণ স্বৰূপে ইয়াত ব্যৱহাৰ কৰা এটা অচল অপবিজ্ঞান হৈছে ফ্ৰিন’লজি (phrenology), য’ত লাওখোলাৰ বিভিন্ন অংশৰ পাৰস্পৰিক দীঘ-প্ৰস্থই মানুহৰ মানসিকতা নিৰ্ণয় কৰে বুলি বিশ্বাস কৰি লাওখোলাৰ জোখ মাখ কৰা হৈছিল (পাঠকসকলে ছাৰ আৰ্থাৰ কনান ডয়ালৰ চাৰ্লক হোমচ চিৰিজৰ বিখ্যাত উপন্যাস  ‘দা হাঊণ্ড অফ দা বস্কাৰভিল্‌চ’ৰ প্ৰফেচৰ ডাক্তৰ মাৰ্টিমাৰ নামৰ চৰিত্ৰটোলৈ মনত পেলাব পাৰে)। সেইদৰে আন এটা অচল বিশ্বাস-চিকিৎসাৰ ব্যৱসায় চাইণ্ট’ল’জিৰ (Scientology) পৰাও এক্সেছ বাৰে বুদ্ধি-ভাৰসা ধাৰ কৰিছে। বিশেষকৈ এক্সেছ বাৰত ব্যৱহৃত ‘ক্লিয়েৰিং ষ্টেটমেণ্ট’ৰ কাৰুকাৰ্যবোৰ চাইণ্ট’ল’জিতো আন নামেৰে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। আনহাতে ‘মহাজাগতিক প্ৰাণশক্তি’ৰ ধ্বজাধাৰী ৰেইকিৰ মূল শাহটোকো ই নিজৰ লগত মিহলাই লৈছেই। আচলতে নতুন বটলত ভৰাই বিক্ৰী কৰা ই এক পুৰণি মদ।

ব্যৱসায় বঢ়াবলৈ কৰা এইবোৰ প্ৰচেষ্টাৰ লগতে আন কিছু অসৎ কাৰ্যও এক্সেছ বাৰ ছেছনত সংঘটিত হয়। মহিলাৰ মূৰৰ বাৰবোৰত মৃদু স্পৰ্শৰে এজন এক্সেছ বাৰ থেৰাপিষ্টে অৰ্গেজম আনি দিব পাৰে বুলি ডগলাছে জনাইছে। সেই পদ্ধতি যে কোন পৰ্যায়ৰ সেই কথা কিছু নিৰ্যাতিত মহিলাৰ সাক্ষ্যৰ পৰাই উমান পাব পাৰি। কাৰণ কোনো কোনো নিৰ্যাতিত মহিলাই এক্সেছ বাৰ থেৰাপিষ্টৰ বিৰুদ্ধে অবাঞ্চিত স্পৰ্শৰ দ্বাৰা যৌন নিৰ্যাতন কৰাৰ অভিযোগ উত্থাপিত কৰিছে (Craig Malisow, Houston Press, November 7, 2012)। আনকি এনেকুৱা এক কাৰণতে এগৰাকী থেৰাপিষ্টৰ সামাজিক কামৰ অনুজ্ঞাপত্ৰও বাটিল হোৱাৰ তথ্যও আমি পাওঁ (Elizabeth McMillan, CBC News, 16 March, 2021)।

সামৰণি:

‘এক্সেছ বাৰ থেৰাপী’ৰ দৰে অবান্তৰ দাবীদাৰ তথা অবৈজ্ঞানিক পদ্ধতিৰ উত্থান মন কৰিবলগীয়া। বজাৰত এনে ‘থেৰাপী’ৰ লানি নিছিগা সোঁত। এটাৰ ঢৌ স্তিমিত হওঁতেই আন এটাৰ প্ৰবল ঢৌৱে আক্ৰমণ কৰেহি। ভুক্তভোগী মানুহে সকাহ বিচাৰি এটাৰ পাছত এটা ঢৌত নিজকে উটাই দিয়ে। বিজ্ঞানমনস্কতাৰ আন্দোলন তীব্ৰতৰ কৰাটো সেইবাবেই অত্যন্ত জৰুৰী। যুক্তিবাদী কৰ্মীয়ে এনেবোৰ কৰ্মকাণ্ডক প্ৰতিহত কৰিবলৈ সুচিন্তিতভাৱে পৰিকল্পনা যুগুত কৰা প্ৰয়োজন। এইবোৰৰ বৈজ্ঞানিক ভিত্তিহীনতাৰ বিষয়ে সহজ ভাষাত জনসাধাৰণৰ মাজত প্ৰচাৰ কৰা আৰু এইবোৰৰ উদ্যোক্তা আৰু প্ৰচাৰকৰ বিৰুদ্ধে আইনী ব্যৱস্থা লোৱা দৰকাৰ। এনে ভুৱা পদ্ধতিৰে জনসাধাৰণক প্ৰৱঞ্চনা কৰাসকলৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতীয় আইনত কঠোৰ শাস্তিৰ ব্যৱস্থা আছে (সেই সম্পৰ্কে সবিশেষ জানিবলৈ ইয়াতে টিপিব পাৰে)। তদুপৰি এইবোৰৰ উত্থানৰ নেপথ্য কাৰকবোৰ চিনাক্ত কৰি সেইবোৰৰ নিৰ্মূলৰ বাবেও দীৰ্ঘম্যাদী পৰিকল্পনা হাতত লোৱাটো সমানেই প্ৰয়োজনীয়। সমাজৰ ব্যৱস্থাগত আমূল পৰিৱৰ্তন অবিহনে নতুন নতুন জেপ লুৰুকাই মানুহক ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰিয়েই থাকিব।

তথ্য সূত্ৰ

১) এক্সেছ কনছিয়াছনেছৰ অফিচিয়েল ৱেবছাইট (https://www.accessconsciousness.com/en/ )

২) Access Consciousness: A New Version of Phrenology? Harriet Hall on March 30, 2021. Science Based Medicine

৩) Rasputin, Phrenology and Dark Allegations: The Madness of Access Consciousness. Jonathan Jarry, 12 July, 2024, McGill Office for Science and Society

৪) Elizabeth McMillan, CBC News, 16 March, 2021

৫) ৱিকিপেডিয়া