বাল্য-কালৰ মেদবহুলতা: কাৰণ আৰু প্ৰতিকাৰৰ উপায় — (ডাঃ পলাশ ৰঞ্জন গগৈ)

পৃথিৱীৰ বিভিন্ন দেশত কৰা পৰ্যবেক্ষণ আৰু পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাৰ অন্তত দেখা গৈছে যে শিশুসকলৰ মাজত বৃদ্ধি পোৱা মেদবহুলতাৰ কাৰণ বহুত। দৰাচলতে আমি প্ৰতিদিনে খাদ্যৰ ৰূপত গ্ৰহণ কৰা কেল’ৰি আৰু সমান্তৰালভাৱে সেই শক্তিৰ খৰচৰ মাজত এটা পোনপটীয়া সম্পর্ক আছে। এই সম্পৰ্কটোৰ অলপমান ইফাল-সিফাল হ’লেই মেদবহুলতাৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। শৰীৰৰ কাৰণে নিৰ্দ্ধাৰিত কৰি থোৱা দিনটোৰ প্রয়োজনীয় কেল’ৰি খিনিতকৈ অধিক শক্তি “গ্রহণ” আৰু ইয়াৰ সমান্তৰালভাৱে কম “খৰচ” হৈছে দুটা অত্যন্ত গুৰত্বুপূৰ্ণ কথা। (থায়ৰয়ড গ্ৰন্থি আৰু এড্ৰিনেল গ্ৰন্থিৰ বিসংগতি আৰু কেইবাটাও “ছিনড্ৰম”ৰ কাৰণেও মেদবহুলতাৰ সৃষ্টি হয়। কিন্তু ইয়াৰ শতকৰা হাৰ যিহেতু নিচেই সামান্য সেয়ে এই প্ৰবন্ধত এই জাতীয় মেদবহুলতাৰ কথা আলোচনা কৰাৰ পৰা বিৰত থাকিম)।মেদবহুলতা বংশগত হ’ব পাৰে:এটা কথা অনস্বীকাৰ্য যে মেদবহুলতা বহু পৰিমাণে বংশগত। জেনেটিক কাৰকৰ প্ৰত্যক্ষ প্ৰভাৱৰ লগতে আমাৰ চৌপাশৰ পৰিৱেশ, জীৱন-ধাৰণৰ নীতি-নিয়ম আৰু আৰ্থ-সামাজিক কাৰক কিছুমানেও অত্যন্ত সক্রিয় ভূমিকা লোৱাৰ ফলস্বৰূপে আমাৰ শৰীৰত মেদবহুলতাৰ সৃষ্টি হয়। সমীক্ষাৰ পৰা এটা কথা প্রমাণিত হৈছে যে পিতৃ-মাতৃৰ ভিতৰত কোনোবা এজন যদি মেদবহুল তেনেহ’লে তেওঁলোকৰ সন্তানো মেদবহুল হোৱাৰ আশংকা থাকে ৩ ৰ পৰা ৪ গুণ। কিন্তু পিতৃ-মাতৃ দুয়ো গৰাকী মেদবহুল হ’লে তেওঁলোকৰ সন্তানসকল মেদবহুল হোৱাৰ সম্ভাৱনীয়তা ১০ ৰ পৰা ১২ গুণ বৃদ্ধি পায়। জেনেটিক কাৰক সমূহৰ ওপৰত আমাৰ কোনো নিয়ন্ত্ৰণ নাই সঁচা; কিন্তু জীৱন-ধাৰণৰ নীতি-নিয়ম, আমাৰ খাদ্যাভ্যাস ইত্যাদি পাৰিপাৰ্শ্বিক আৰু বাহ্যিক কাৰক সমূহ নিশ্চিতভাৱে শৰীৰৰ অনুকূলে সলনি কৰিব পাৰোঁ।পৰিবেশৰ সামগ্ৰিক প্ৰভাৱ:

নক’লেও হয় যে জীৱন-ধাৰণৰ মানদণ্ড আৰু আমাৰ খাদ্যাভ্যাসৰ এক আমূল পৰিৱৰ্তন হৈছে। অত্যধিক শক্তি ঘনীভূত, জোখতকৈ বেছি তেল বা ফেট মজুত থকা, অত্যধিক শৰ্কৰা আৰু ৰঞ্জক পদাৰ্থ প্ৰয়োগ কৰা খাদ্য আজিকালি চহৰে-নগৰে, আনকি গাঁৱে-ভূঞেও সহজে উপলব্ধ হৈছে। ঘৰত ৰন্ধা আহাৰতকৈ বজাৰত সহজলভ্য এই আপদীয়া খাদ্যসমূহৰ পৰা অধিক কেল’ৰি উৎপন্ন হয়। অৱ্যৱহৃত আৰু প্ৰয়োজনতকৈ অধিক কেল’ৰিখিনি চৰ্বিৰ ৰূপত শৰীৰৰ বিভিন্ন অংশত লাহে লাহে জমা হ’বলৈ আৰম্ভ কৰে।

খাদ্যাভ্যাসৰ পৰিৱৰ্তন:

এটা কথা মন কৰিবলগীয়া যে আমাৰ সকলোৰে ক্ৰয়-ক্ষমতা নিশ্চয়কৈ বৃদ্ধি পাইছে। পৰম্পৰাগতভাৱে চলি অহা খাদ্য সম্ভাৰৰ পৰিৱৰ্তে আমাৰ চাৰিওফালে এতিয়া “ফাষ্ট ফুড”, “জাংক্ ফুড”, “ইনষ্টাণ্ট ফুড”, “ষ্ট্ৰিট্ ফুড”ৰ সমাহাৰ। উদাহৰণস্বৰূপে বাৰ্গাৰ, পিজ্জা, ফ্ৰেন্স ফ্ৰাইজ, পেটিজ্, নাগেটছ্, নুড’লছ্, ছুপ পাউদাৰ, পক’ৰা, ভেল-পুৰি, আলু-টিক্কি, ছাট, ছ’লে-ভটুৰে, ছাম’ছা, আইচ-ক্ৰীম, বিভিন্ন ব্ৰেণ্ডৰ শীতল পানীয় আদি আজিকালি সকলো ঠাইতে সহজে উপলব্ধ। এনে ধৰণৰ খাদ্য সুষম খাদ্য নহয় কিয়নো এইবোৰৰ কিছুমানত প্ৰয়োজনতকৈ অধিক তেল অৰ্থাৎ ফেট থাকে; কিছুমানত অত্যধিক নিমখ (ছ’ডিয়াম), আন কিছুমানত অত্যধিক চেনি (পৰিশোধিত শৰ্কৰা) মজুত থাকে। ইয়াৰে কিছুমান খাদ্যত শৰীৰৰ কাৰণে অপকাৰী কেতবোৰ ৰঞ্জক পদাৰ্থ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। পুষ্টিৰ ফালৰ পৰা চালে দেখা যায় যে এই ফাষ্ট ফুড সমূহত মাত্ৰাধিক কাৰ্ব’হাইড্ৰেট আৰু অতিৰিক্ত ফেট মজুত থকাৰ বিপৰীতে অইন অত্যাৱশ্যকীয় উপাদান যেনে প্ৰ’টিন, ভিটামিন, খনিজ পদাৰ্থৰ পৰিমাণ নিচেই সামান্য। ফাষ্ট ফুডসমূহ নিয়মীয়াকৈ খোৱাটো স্বাস্থ্যৰ কাৰণে অপকাৰী। কিন্তু এনেধৰণৰ খাদ্য-বস্তুৰ প্ৰতি শিশুসকল সহজে আকৰ্ষিত হয় আৰু এবাৰ জুতি পোৱাৰ পাছত শিশুসকলে ঘৰত ৰন্ধা, শৰীৰৰ কাৰণে প্রয়োজনীয় উপাদানেৰে সংপৃক্ত পৌষ্টিক আৰু সন্তুলিত আহাৰ সমূলি গ্ৰহণ নকৰা হয়। দৰাচলতে এনে ফাষ্ট ফুডৰ প্ৰতি শিশুসকল সম্পূৰ্ণৰূপে আসক্ত হোৱাৰ নিচিনা অৱস্থা এটাৰ সৃষ্টি হয়গৈ। এইখিনিতে এটা কথা উল্লেখ কৰাৰ প্ৰয়োজন যে মাতৃদুগ্ধৰ উপকাৰিতা বহুত। মাতৃদুগ্ধৰ পৰা বঞ্চিত আৰু কেৱল পাউদাৰ গাখীৰ গ্ৰহণ কৰি ডাঙৰ হোৱা শিশুসকল পাছলৈ মেদবহুলতাত আক্ৰান্ত হোৱাটো প্ৰায় নিশ্চিত।

শাৰীৰিক সক্ৰিয়তা:

আজিকালি সকলোৰে শাৰীৰিক পৰিশ্ৰম কৰাৰ প্ৰয়োজন ক্ৰমান্বয়ে কমি আহিছে। শিশু সকলৰ ক্ষেত্ৰতো দেখা যায় যে স্কুলৰ সময়খিনিৰ বাহিৰে যিখিনি সময় ঘৰত থাকে সেইয়াও খৰচ হয় কম্পিউটাৰ নহ’লে টেলিভিছনৰ সন্মূখত। আজিকালি শিশু সকলৰ খেলা-ধূলা কৰাৰ সময়েই নাই নতুবা মন থাকিলেও মুকলিত খেলিব পৰাকৈ ঘৰৰ ওচৰতে সুবিধা জনক খেলপথাৰৰো অভাৱ। বহু অভিভাৱকেই তেওঁলোকৰ ল’ৰা-ছোৱালীক ঘৰতে সুমুৱাই ৰাখিবলৈহে ভাল পায় যেন লাগে। কিন্তু শৰীৰৰ স্বাভাৱিক বৃদ্ধি আৰু সামগ্ৰিক বিকাশৰ কাৰণে শাৰীৰিক পৰিশ্ৰম আৰু নিয়মীয়া খেলা-ধূলা অত্যন্ত প্ৰয়োজনীয়। শাৰীৰিক নিষ্ক্ৰিয়তাই শৰীৰত অতিৰিক্ত চৰ্বি জমা হোৱাত পোনপটীয়াকৈ সহায় কৰে।

দৈনিক স্ক্ৰীন-টাইম:
নক’লেও হয় যে-মোবাইল ফোন, টেলিভিছন, কম্পিউটাৰ, ইন্টাৰনেট আদিয়ে বহি:ক্ৰীড়াৰ পৰিমাণ কমাই আনিছে । এটা সমীক্ষাত প্ৰকাশ পাইছে যে প্রতি দিনে ৪ ঘন্টাতকৈ অধিক সময় স্ক্ৰীনৰ সন্মুখত খৰচ কৰা শিশু সকলৰ মাজত মেদবহুলতাৰ শতকৰা হাৰ বেছি। টেলিভিছনত সঘনাই প্ৰচাৰিত, খাদ্য সম্ভাৰৰ লগত জড়িত বিজ্ঞাপন সমূহে সাধাৰণতে শিশু সকলকে লক্ষ্য কৰি লয়। শিশু সকলৰ মাজত মেদবহুলতাৰ শতকৰা হাৰ বৃদ্ধিৰ ইও এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰণ ।

মেদবহুলতাই সৃষ্টি কৰা জটিলতাসমূহ:

বাল্য-কালৰ মেদবহুলতাই ভালেমান জটিলতাৰ সৃষ্টি কৰে আৰু আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য কথাষাৰ হ’ল যে এই জটিলতা সমূহ প্ৰাৰম্ভিক অৱস্থাতে ধৰা পেলায় যদিহে যথোচিত ব্যৱস্থা লোৱা নহয় তেনেহলে সেই সমূহ জটিলতা পাছলৈ দীৰ্ঘ-কালীন অসুখ হিচাপে শৰীৰত থাকি যায়। মেদবহুল শিশুসকলৰ মাজত হৃদযন্ত্ৰ আৰু ধমনীৰ অসুখৰ সম্ভাৱনীয়তা যথেষ্ট বেছি বুলি প্ৰমাণিত হৈছে। বুজন সংখ্যক মেদবহুল কিশোৰ- কিশোৰীৰ মাজত ডায়েবেটিছৰ প্ৰাক্- লক্ষণসমূহ দেখা পোৱা যায়। মেদবহুল শিশু সকল পাছলৈ উচ্চ ৰক্তচাপত ভোগা দেখা যায় ৷ আমাৰ তেজত ফেটৰ(লিপিড) পৰিমাণ বৃদ্ধি পোৱা অৱস্থাটোক হাইপাৰ-লিপিডেমিয়া বুলি কোৱা হয়। ইয়েই গৈ পাছলৈ ধমনীৰ অসুখ কৰে। দেহত বলে নোৱাৰা চৰ্বি গোট খোৱাৰ পাচত ল’ৰা-ছোৱালীৰ দৈনন্দিন জীৱনত গুৰুতৰ প্রভাৱ পৰে। পঢ়া-শুনাত ৰাপ নাইকীয়া হোৱা, আলস্য স্বভাৱ আদি সাধাৰণ সমস্যাৰ সৃষ্টি হয়। শৰীৰৰ ওজন বৃদ্ধি হোৱাৰ ফলত শ্বাস-প্ৰশ্বাসৰ কষ্ট হ’ব পাৰে; দেহৰ সন্ধি আৰু ভৰিৰ হাড়ত তাৰ কু-প্ৰভাৱ পৰিব পাৰে। তেজত বৃদ্ধি পোৱা ফেটৰ কাৰণে লিভাৰতো ইয়াৰ প্ৰভাৱ নপৰাকৈ নাথাকে। মেদবহুলতাই মানসিক সমস্যাৰো সৃষ্টি কৰে। অপ্ৰত্যাশিত মানসিক চাপৰ কাৰণে মেদবহুল শিশু সকলৰ বাল্যকালটো বিৰক্তিকৰ হৈ উঠাটো স্বাভাৱিক। মেদবহুল কিশোৰ-কিশোৰী সকল হতাশাত ভুগিব পাৰে আৰু স্বাভাৱিকতেই সকলো ক্ষেত্ৰতে নিৰুৎসাহী হোৱা দেখা যায়। দেহৰ স্বাভাৱিক বৃদ্ধি আৰু বিকাশৰ কালছোৱাত তেনেই চালুকীয়া অৱস্থাত থকা মানসিক পৃথিৱীখনলৈ এনে অনাকাংক্ষিত ধুমুহাৰ আগমন নিশ্চয়কৈ সন্তোষজনক নহয়।মেদবহুলতাৰ প্ৰতিৰোধ সম্ভৱ নে?
প্ৰতিৰোধেই হৈছে মেদবহুলতাৰ বিৰুদ্ধে সঠিক সমাধান। মেদবহুলতা প্ৰতিৰোধৰ কাৰণে স্কুলৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰী সকলকে প্রধান লক্ষ্য হিচাবে গণ্য কৰা হয়। বাল্যকালৰ মেদবহুলতা প্ৰতিৰোধৰ কাৰণে প্ৰধানকৈ তিনিটা কথাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰাৰ প্ৰয়োজন। সেয়া হৈছে— পুষ্টিৰ ওপৰত শিক্ষা প্ৰদান কৰা, শিশুসকলৰ শাৰীৰিক সক্ৰিয়তা বৃদ্ধি কৰা আৰু কিছু লাগতিয়াল স্বাস্থ্যকৰ অভ্যাস গঢ়ি তোলা। এই তিনিটা উপায় একেলগে একেসময়তে প্রয়োগ কৰিলেহে সঠিক সমাধান পোৱা সম্ভৱ।