ৰবীন্দ্ৰ সৰকাৰৰ কবিতাৰ কিছু কথা— (ডা° ভগৱান দেৱ মিশ্ৰ)

ৰবীন্দ্ৰ সৰকাৰ মানুহজনেই আছিল প্ৰচাৰবিমুখ। নীলমনি ফুকন, হীৰেন ভট্টাচাৰ্য, নলিনীধৰ ভট্টাচাৰ্য, হীৰেন দত্ত, হীৰেন গোহাঁই, ৰাজেন কলিতা প্ৰমুখ্যে কেইজনমান কবিতাৰ মানুহৰ খেচখেচনি নাথাকিলে হয়তো তেখেতৰ কবিতাপুথি আমি দেখাই নাপালোহেঁতেন। নীলমণি ফুকন, নলিনীধৰ ভট্টাচাৰ্য আৰু হীৰুদাৰ প্ৰসংগ তেখেতৰ কবিতাত একাধিকবাৰ উল্লিখিত হৈছে। তেখেতে নিজেই কৈছে— ‘প্ৰস্তুতিপৰ্বৰ বহু কবিতাই সাঁচি ৰাখিব পৰা নাই।’ ৰবীন্দ্ৰ চৰকাৰৰ কবিতাসমূহৰ সময়ক্ৰম উদ্ধাৰ কৰিব নোৱাৰিলোঁ। সময়ক্ৰম নাজানিলে কবি এজনৰ কবিতাৰ অভিজ্ঞতাভিত্তিক উত্তৰণৰ আলোচনাত কিছু অসুবিধা হয়। “এজন কবিয়ে সমগ্ৰ জীৱনজুৰি এটাই কবিতা ৰচনা কৰে, বাৰে বাৰে চিহ্নিত কৰে নিজৰ অৱস্থান”— ৰবীন্দ্ৰ সৰকাৰৰ এইষাৰ কথাৰ আশ্ৰয় লৈয়েই এটা কঠিন কামত আগবাঢ়িছোঁ।

এজন কবিৰ কবিতাৰ আলোচনা আলোচকৰ নিজস্ব দৃষ্টিভংগী, ৰুচিবোধ আৰু স্থান-কালৰ (Point of reference) ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। গতিকে একেটা কবিতাৰ ব্যাখ্যা বা পৰ্যবেক্ষণ দুজন আলোচকৰ ভিন্ন হ’ব পাৰে, আনকি সেই আলোচনা কবিজনৰ কবিতা নিৰ্মাণৰ সময়ত হোৱা অনুভূতিৰ লগতো ভিন্ন হ’ব পাৰে।

ৰবীন্দ্ৰ চৰকাৰ বিপ্লৱী কবি; কিন্তু নিশাটোতেই ধাহিমুহি আগৰ সকলোবোৰ ভাঙিচিঙি কিবা এটা নতুন কৰা ধৰণৰ বিপ্লৱী কবি নহয় তেখেত; নতুবা বিপ্লৱক এক ৰোমাঞ্চকৰ অনুভূতি বুলি ভাবি লোৱা ধৰণৰ কবিও নহয় তেখেত। বহু কবিয়ে সমাজৰ কল‍্যানমূলক পৰিবৰ্তনৰ সপোন দেখে, বিপ্লৱক আহ্বান কৰে। ৰবীন্দ্ৰ চৰকাৰে কিন্তু অকল সমাজ ব‍্যৱস্থাৰ আমূল পৰিবৰ্তনকেই বিশ্বাস কৰা নাছিল, বিপ্লৱৰ অনিবাৰ্যতাকো বিশ্বাস কৰিছিল।

কবি আৰু কবিতাৰ অনুৰাগীসকল শব্দপ্ৰেমিক। কবিসকলে সেইবাবেই শব্দ বিচাৰি দিহিঙে দিবাঙে লৱৰি ফুৰে। সেইবোৰ শব্দকেই কবিয়ে নিৰ্বাচিত কৰে য’ত সুৰৰ গোন্ধ আৰু সুষমা থাকে। স্থান আৰু সময় সাপেক্ষে এই শব্দবোৰে সুৰ সলনি কৰে। এই শব্দবোৰেৰে কবিয়ে বাস্তৱতা নিৰ্মাণ কৰে, কবিয়ে বাস্তৱতাক অনুকৰণ নকৰে। সেইবাবেই প্ৰতিভাশালী সুৰাকাৰে কবিতা এটাক সহজে গান কৰি পেলাব পাৰে। শব্দৰ বৰ্ণ-গন্ধ-ৰূপৰ অনুভৱ এজন কবিৰ চেতনাতেই সম্ভৱ। কবিতা বুটলিবলৈ, শব্দ বুটলিবলৈ গাঁৱে গাঁৱে ঘূৰি ফুৰিছিল ৰবীন্দ্ৰ চৰকাৰে। লোকসাহিত‍্যত কবিতাৰ সমল বিচাৰি প্ৰত‍্যন্ত গাঁওবোৰত খোজ কাঢ়ি কাঢ়ি ঘূৰি ফুৰিছিল। এটা সময়ত মই ঘৰে ঘৰে ঘূৰি ফুৰা ৰঙিয়া অঞ্চলৰ ভিতৰুৱা গাঁওবোৰলৈও শব্দ বিচাৰি ঢাপলি মেলিছিল তেখেতে–

” মনৰ আকাশত মোৰ ৰং ধৰা নাই

হেজাৰ কবিতা গৈছে শুকাই

মধুকুছি, পানাৰা, হাচাঙৰ ঘৰে ঘৰে”

” বজালীত অনাহাৰ নামৰ

এক ভয়ংকৰ বেমাৰ–“