উদি গাথ্ৰিৰ ‘দিচ লেণ্ড ইজ ইয়ৰ লেণ্ড’— (নৱজ্যোতি বৰগোহাঁই)

09/05/2024 ‘মুক্ত চিন্তা’ৰ কৰ্মদল

আগকথা :

‘মুক্ত চিন্তা’ৰ গান শুনো আহক শিতানত এইবাৰ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ লোকসংগীত শিল্পী, প্ৰতিবাদী কণ্ঠ উদি গাথ্ৰিৰ (Woody Guthrie) এটি বিশ্ববিখ্যাত গীত “This land is your land”ৰ বিষয়ে চমু আলোচনা আগবঢ়াব খুজিছোঁ। এই গীতটোৰ লগত সম্পৰ্কিত কিমান যে কাহিনী আছে লিখি অন্তই নপৰে। সাংঘাতিক জনপ্ৰিয়, একেসময়তে ৰাজনৈতিকভাৱে সংবেদী কিছু বিতৰ্কৰ সৃষ্টি কৰা এই গীতটোৱে আমেৰিকাৰ ৰাজনৈতিক সংস্কৃতিৰ ইতিহাস বিশেষভাৱে সমৃদ্ধ কৰিছে। গীতটো ইমানেই জনপ্ৰিয় যে সমাজ-ৰাজনৈতিক-সাংস্কৃতিক গুৰুত্বৰ পৰা কোনো কাৰণতে ইয়াক অৱজ্ঞা কৰিব নোৱাৰি, বেছি গুৰুত্ব দিলেও শাসক মহলৰ ৰাজনৈতিক বিপদ ওচৰ চাপে। বিশ্বৰ কিমান ভাষাত এই গীতটো অনুদিত হৈছে, গীতটোৰ সুৰত কিমান নতুন গীত ৰচনা হৈছে তাৰ হিচাব নাই। বিশ্ব সংগীতৰ ইতিহাসত বহুমাত্ৰিক চৰিত্ৰৰ এই গীতটো উদি গাথ্ৰিৰ এক অনন্য সৃষ্টি।

খুব কম পৰিসৰত সকলো সামৰা সম্ভৱ নহয় যদিও চমুকৈ এই ঐতিহাসিক গীতটোৰ কিছুমান দিশ আলোচনাৰ মাজলৈ আনিবলৈ যত্ন কৰিছোঁ।

উদি গাথ্ৰি (Woody Guthrie)ৰ আন এটা পৰিচয় যেন “This land is your land” গীতটো। আমেৰিকাৰ প্ৰতিবাদী এন্থেমত পৰিণত হোৱা এই গীতটো এটি অতি সৰল গীত অথচ বহু মাত্ৰিক ইয়াৰ প্ৰভাৱ। আমেৰিকাৰ সৰু-ডাঙৰ বহুজনৰ অন্তৰত যেন এই গীতটো খোদিত হৈ গৈছে।

এই আলোচনাত গীতটোৰ জন্মৰ ইতিহাস, ইয়াৰ প্ৰভাৱ, সাংগীতিক বৈশিষ্ট্য, ৰাজনৈতিক-সাংস্কৃতিক বৈশিষ্ট্য, জনসমাজত ইয়াৰ ব্যৱহাৰ আদিৰ কথা আৰু আমেৰিকাৰ লোক সংগীতৰ প্ৰবাদ পুৰুষ উদি গাথ্ৰিৰ অৱদানৰ চমু আলোচনা আগবঢ়াম। আৰু আলোচনা কৰিবলৈ যত্ন কৰিম, এই গীতটোক লৈ বিভিন্ন শিল্পীৰ চৰ্চা সম্পৰ্কীয় কিছু কথা। তথাপিও বহু আলোচনা হয়তো ৰৈ যাব।

আপোনালোকে গীতটোৰ বিভিন্ন ৰূপ, বিভিন্ন শিল্পীৰ কভাৰ শৈলীবোৰ শুনি মোৰ এই আলোচনাৰ ওপৰত আপোনাৰ বহুমূলীয়া মতামত আৰু সজীৱ অংশগ্ৰহণেৰে এই কালজয়ী গীতটিৰ মূল্যায়নত নতুন অৱদান দিব তথা অসমীয়া গীতি সাহিত্যৰ চৰ্চাত নতুন মাত্ৰা প্ৰদান কৰিব বুলি আশা ৰাখিলোঁ।

পুনৰ অনুৰোধ কৰোঁ প্ৰথমে গীতটোৰ বিভিন্ন ভাৰ্চনসমূহ শুনি গীতটো আত্মস্থ কৰক, মোৰ বিশ্বাস তাৰ পাছত নিশ্চয় আপুনি মোৰ লেখাখিনি পঢ়িবলৈ মন মেলিব।

গীতটোৰ কথা :

This land is your land

By- Woody Guthrie

This land is your land, this land is my land
From California to the New York island,
From the redwood forest to the Gulf Stream waters;
This land was made for you and me.

As I was walking that ribbon of highway
I saw above me that endless skyway;
I saw below me that golden valley;
This land was made for you and me.

I’ve roamed and rambled and I followed my footsteps
To the sparkling sands of her diamond deserts;
And all around me a voice was sounding;
This land was made for you and me.

There was a big, high wall there that tried to stop me
A sign was painted said “Private Property”
But on the backside, it didn’t say nothing
This land was made for you and me.

When the sun came shining, and I was strolling,
And the wheat fields waving and the dust clouds rolling,
As the fog was lifting a voice was chanting:
This land was made for you and me.

As I went walking I saw a sign there,
And on the sign it said “No Trespassing.”
But on the other side it didn’t say nothing.
That side was made for you and me.

In the shadow of the steeple I saw my people,
By the relief office I seen my people;
As they stood there hungry, I stood there asking
Is this land made for you and me?

Nobody living can ever stop me,
As I go walking that freedom highway;
Nobody living can ever make me turn back
This land was made for you and me.

*******

বি:দ্র:— বিশেষভাৱে উল্লেখযোগ্য যে ইয়াত গীতটোৰ সম্পূৰ্ণ কথা (lyrics) প্ৰকাশ কৰা হৈছে। গীতটো বেছিভাগ অনুষ্ঠানতে পৰিৱেশন কৰোঁতে শিল্পীসকলে সাধাৰণতে বিশেষ দুটা বা তিনিটা ষ্টেঞ্জা বাদ দি যায়। তাৰ কাৰণ সেই ষ্টেঞ্জাকেইটাই বহন কৰা ৰাজনৈতিক তাৎপৰ্য। এই লেখাৰ লগত ইউটিউবত উপলব্ধ গীতটোৰ বিভিন্ন ভাৰ্চন গাঁঠি দিয়া হৈছে। পাঠকসকলে সেইবোৰ মনদি শুনিলে গীতটোৰ লগত সাঙোৰ খাই থকা গীতটোৰ ৰাজনৈতিক তাৎপৰ্য অনুধাৱন কৰিব পাৰিব।

(ভিডিঅ’ ১: উডি গাথ্ৰিৰ কণ্ঠত)

(ভিডিঅ’ ২: পিট চিগাৰ, ব্ৰুচ স্প্ৰিংষ্টিন আদিৰ সৈতে বাৰাক ওবামাৰ আদৰণি অনুষ্ঠানত সম্পূৰ্ণ গীতটো পৰিবেশন কৰিছে)

(ভিডিঅ’ ৩: পিট চিগাৰ, উদি গাথ্ৰিৰ পুত্ৰ আৰ্ল গাথ্ৰি, যুদি কলিনচ আদিয়ে সম্পূৰ্ণ গীতটো পৰিৱেশন কৰিছে।)

গীতটোৰ স্ৰষ্টা শিল্পী উদি গাথ্ৰিৰ চমু পৰিচয় :

“This land is your land” গীতটোৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিবলৈ যাওঁতে গীতটোৰ স্ৰষ্টা উদি গাথ্ৰিৰ পৰিচয়ত কিছুমান বিশেষ কথা আলোচনা কৰিব লগা হ’ব, কাৰণ গীতটোৱে কঢ়িওৱা অনুভৱ যেন উদি গাথ্ৰিৰ ব্যক্তিত্বৰ লগত অভিন্ন।

উদি গাথ্ৰি নামৰ লোকসঙ্গীত শিল্পীজনৰ ব্যক্তিত্বক অনুধাৱন কৰিবলৈ প্ৰথমে তলৰ কথাখিনি এবাৰ পঢ়ক-

বিখ্যাত ঐতিহাসিক, পুলিটজাৰ বঁটা বিজেতা Studs Terkelএ Ed Crayৰ বিখ্যাত গ্ৰন্থ Ramblin’ Man(The Life and Times of Woody Guthrie)ৰ পাতনিত উদি গাথ্ৰিৰ বিষয়ে লিখিছে এনেদৰে – “Woody Guthrie, a tough, skinny, wind-blown, freckled, curly-headed Huck Finn. A little piece of leather. A dirt-road, hard-pavement, dank-box-car, cold-city, hot-desert gamin. Coast- to-coast poet and minstrel. Plus shoe shine boy, spittoon washer, hoer of fields, picker of mustang grapes, carpenter’s helper, well-digger’s assistant, sign painter, merchant mariner, fortune- teller, radio entertainer, street singer. The only thing I’m sure he hadn’t been was a lawyer. I guess he’d never been a banker, either.”

এই পাতনিতে Terkelএ আৰু লিখিছে এনেদৰে –Nobody knows the exact number of songs written by Woody.Take a thousand, a good, round, conservative figure.The odds are better than even that there are more, many more, written on the spot, any old spot: the way -side inn, the gas station, the greasy spoon,…the subway bench, the jungle camp…. How many of these were lost ,…not even Woody had the slightest idea.

……………

Dust bowl songs, hobo songs, children’s songs, work songs, loafing songs,union songs, river songs,….: songs infinite in their variety,celebrating the wonder of man.For what is man to Woody? “Just a hoping machine, a working machine. The human race will sing this way as long as there is a human race. The human race is a pretty old place.”

উক্ত কথাখিনিৰ পৰাই উদি গাথ্ৰি নামৰ অসাধাৰণ শিল্পীজনৰ ব্যক্তিত্ব সুন্দৰকৈ অনুধাৱন কৰিব পাৰি।

তেওঁ যেন সপোন আৰু আশা উৎপাদন কৰা এজন অসাধাৰণ পৰিব্ৰাজক, শ্ৰমিক – Just a hoping machine, a working machine. তেওঁ বাছে – ট্ৰেনে – মালবাহী গাড়িৰে – খোজ কাঢ়ি বিভিন্ন প্ৰকাৰে আমেৰিকা ভ্ৰমিফুৰা যাযাবৰী জীৱনটোৰ ছবিখনে কিছু পৰিমাণে ভূপেন হাজৰিকাৰ ‘ মই এটি যাযাবৰ ‘ গীতটো লৈ মনত পেলায়।যদিও বহুত অমিলো আছে।

উদি গাথ্ৰি (Woody Guthrie) আমেৰিকাৰ লোকসংগীতৰ এজন প্ৰবাদ পুৰুষ।তেওঁ আমেৰিকাৰ এনে এজন লোকগায়ক আৰু গীতিকাৰ যাৰ গীতসমূহে বিশেষকৈ ১৯৩০ৰ আমেৰিকাৰ মহামন্দাৰ সময়ত সাধাৰণ মানুহৰ দুৰ্দশাৰ বুৰঞ্জী লিখিছিল।আমেৰিকাৰ কেইবাটাও প্ৰজন্মক অনুপ্ৰাণিত কৰা ফেচিবাদ – সাম্ৰাজ্যবাদ বিৰোধী গীতেৰে ৰাজনীতি আৰু সংগীত দুয়োখন ক্ষেত্ৰতে অসাধাৰণ অবদান দি যোৱা এজন লোক – গণ সংগীতৰ অন্যতম ৰূপকাৰ উদি গাথ্ৰি।উদি গাথ্ৰি কেৱল সংগীত শিল্পী নহয়,তেওঁ আছিল আমেৰিকাৰ সমাজবাদী আদৰ্শৰ পৃষ্ঠপোষক এজন কমিউনিষ্ট সমাজ কৰ্মী। উদিয়ে গৰ্বৰে কৈছিল – “If you call me a Communist, I am very proud because it takes a wise and hard-working person to be a Communist”

১৯১২ চনৰ ১৪ জুলাইত আমেৰিকাৰ ওকলাহোমা (Oklahoma) ৰাজ্যৰ এখনি সৰু চহৰ ওকেমাহ (Okemah)ত উদি গাথ্ৰিৰ জন্ম হয়। মধ্যবিত্তীয় পিতৃ-মাতৃৰ সান্নিধ্যতেই সৰুতেই ঘৰতে উদিয়ে সংগীতৰ তালিম লৈছিল। মাকৰ পৰা কণমানি উদিয়ে আমেৰিকাৰ পুৰনি মালিতা (Ballads) বোৰ শুনি শুনি ডাঙৰ হৈছিল আৰু দেউতাকৰ পৰা শিকিছিল পুৰণি ব্লুজ সংগীত।সেই শিক্ষাৰে পৰবৰ্তী জীৱনত উদিয়ে আমেৰিকাৰ বিশাল লোক সংগীতৰ ক্ষেত্ৰখনলৈ ধপলিয়াইছিল।বেলাড হৈ পৰিছিল তেওঁৰ অন্যতম প্ৰিয় বিষয় । বিশ্বই লাভ কৰিছিল এজন লোকসংগীতৰ খনিকৰ।

তীব্ৰ ধূলিৰ ধুমুহাৰ সন্মুখীন হোৱা খৰাঙত আক্ৰান্ত আমেৰিকাৰ দক্ষিণ সমভূমি অঞ্চলটোক ডাষ্ট বাউল (Dust Bowl) বুলি কোৱা হৈছিল। প্ৰচণ্ড বতাহ আৰু শ্বাসৰুদ্ধকৰ ধূলিয়ে এই অঞ্চলবোৰ গ্ৰাস কৰাৰ লগে লগে সমগ্ৰ অঞ্চলটোত মানুহ আৰু পশুধনৰ বিস্তৰ ক্ষতি হয়। এই ডাষ্ট বাউলে ১৯৩০ ৰ আমেৰিকাৰ অৰ্থনৈতিক মহামন্দাৰ ক্ষতিকাৰক অৰ্থনৈতিক প্ৰভাৱ তীব্ৰতৰ কৰি তুলিছিল আৰু বহু কৃষক শ্ৰমিক পৰিয়ালক কাম আৰু উন্নত জীৱন-যাপনৰ সন্ধানত হতাশজনক প্ৰব্ৰজনলৈ ঠেলি দিছিল। ডাষ্ট বাউলৰ সময়ছোৱাত কাম বিচাৰি কেলিফৰ্ণিয়ালৈ প্ৰব্ৰজন কৰা হাজাৰ হাজাৰ লোকৰ সৈতে উদিয়ে যোগদান কৰে আৰু তেওঁৰ পত্নী আৰু সন্তানক টেক্সাছত এৰি যায়। বাছ, ট্ৰেইন আদিত আমেৰিকাৰ বিভিন্ন ঠাই ভ্ৰমণ কৰি কৰি তেওঁ লোক সংগীত বুটলি ফুৰে। সংগ্ৰামী শ্ৰমিকৰ মালিতাবোৰ গোটাবলৈ ধৰে। তেওঁৰ বহু গীতত এই সময়চোৱাত প্ৰব্ৰজিত শ্ৰমিকসকলে সন্মুখীন হোৱা পৰিস্থিতিৰ বিষয়ে স্থান পায়। এই সময়ৰ সাক্ষী স্বৰূপে সৃষ্টি হয় তেওঁৰ বিখ্যাত ডাষ্ট বাউল বেলাডছ (Dust Bowl Ballads) । এই সৃষ্টিৰ যোগেদি উদি “Dust Bowl Troubadour“হিচাবে জনমানসত পৰিচিত হৈ পৰে।

সেই সময়ত উদিয়ে অতি আন্তৰিকতাৰে গীতবোৰ ৰচনা কৰিছিল, নিষ্ক্ৰিয় আৰু নিপীড়িতসকলৰ সংগ্ৰামক কণ্ঠদান কৰাৰ লগতে তেওঁলোকৰ অদম্য মনোভাৱক “Do Re Mi”, “Pretty Boy Floyd,” “Dust Bowl Refugee.” আদি গীতত উদযাপন কৰিছিল। তেওঁ সংগীত সৃষ্টিৰ উপৰিও আমেৰিকাৰ নতুন প্ৰজন্মৰ সংগীত শিল্পীৰ পথপ্ৰদৰ্শক হৈ উঠিছিল। উদি গাথ্ৰিৰ দ্বাৰা বিশেষভাৱে প্ৰভাৱিত কেইজনমান বিশ্ববিখ্যাত আমেৰিকাৰ সংগীত শিল্পীৰ হৈছে বব ডিলান,পিট ছিগাৰ,জনী কেছ, জেৰী গাৰ্চিয়া, জন বায়াজ,ফিল অকছ, ব্ৰুচ স্প্ৰিংষ্টীন। আৰু অজস্ৰ শিল্পীৰ নাম লব পাৰি। আমেৰিকাৰ লোক সংগীত, গণ সংগীত আৰু কান্ট্ৰি সংগীত (country music)ৰ ক্ষেত্ৰখনত শতাধিক অসাধাৰণ গীত সৃষ্টিৰ উপৰিও কেইবাটাও প্ৰজন্মৰ মাজৰ পৰা বহু সংখ্যক গণশিল্পীৰ শিক্ষক হিচাবে উদি গাথ্ৰিয়ে দায়িত্ব পালন কৰিছিল।

গণশিল্পী পিট চিগাৰে তেওঁৰ শিক্ষক , প্ৰাণৰ বন্ধু উদি গাথ্ৰিৰ সম্পৰ্কত কৈছে – ” I learned so many different things from Woody that I can hardly count them. “ নোবেল বঁটা বিজয়ী সংগীত শিল্পী বব ডিলানে তেওঁ শিক্ষা গুৰু উদি সম্পৰ্কে গভীৰ শ্ৰদ্ধাৰে কৈছে – ” Woody Guthrie is as much a source of hope and beauty in the world as God, or religion.” উদিৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাঞ্জলি জ্ঞাপন কৰি বব ডিলনৰ কবিতা ” Last Thoughts on Woody Guthrie.” বিশেষ ভাৱে উল্লেখযোগ্য। সেইদৰে ডিলানৰ গীতৰ প্ৰথম এলবামটো স্থান পাইছিল উদি গাথ্ৰিৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাৰে সম্ভুধি গোৱা এটি বিখ্যাত গীত “Song to Woody”।১৯৬৩ চনৰ চিকাগোৰ এটা ৰেডিঅ সাক্ষাৎকাৰত বব ডিলানৰ প্ৰতি এটা প্ৰশ্ন আছিল –

Woody Guthrie, is he a factor in your life? উত্তৰত ডিলানে কৈছিল – Oh yeah. Woody is a big factor. I feel lucky just to know Woody. I’d heard of Woody, I knew of Woody…” এই উত্তৰৰ পৰাই স্পষ্ট হৈ পৰে ডিলানৰ ওপৰত উদিৰ প্ৰভাৱ।

উদি গাথ্ৰিৰ গীতৰ কেইটামান বিখ্যাত এলবাম হৈছে – “Dust Bowl Ballads”, ” Bound for Glory”,”Woody Guthrie Sings Folk Songs”, ”Columbia River Collection”, “This Land Is Your Land, The Asch Recordings, Vol.1” ইত্যাদি।

গাথ্ৰিয়ে লোকসংগীতক প্ৰতিবাদৰ এক শক্তিশালী মাধ্যম হিচাপে লৈছিল। তেওঁৰ গীত আৰু গায়কীৰ বিষয়ে তেওঁ কৈছে এনেদৰে – “I am out to sing songs that will prove to you that this is your world and that if it has hit you pretty hard and knocked you for a dozen loops, no matter what color, what size you are, how you are built, I am out to sing the songs that make you take pride in yourself and in your work. And the songs that I sing are made up for the most part by all sorts of folks just about like you.”

১৯৬৭ চনত হান্টিংটন ৰোগৰ জটিলতাৰ বাবে উদি গাথ্ৰিৰ মৃত্যু হয়।

( ভিডিঅ’ ৪: পিট চিগাৰে উদি গাথ্ৰিৰ সম্পৰ্কে কৈছে )

This land is your land গীতটোৰ জন্মৰ ইতিহাস :

Folk songs express the dreams and prayers and hopes of the working people. -Hank Williams

১৯৪০ চনৰ ২৩ ফ্ৰেব্ৰুৱাৰী দিনটোতেই উদি গাথ্ৰিৰ” This land is your land” কালজয়ী গীতটোৰ জন্ম হৈছিল। প্ৰথম ৰেকৰ্ড হয় ১৯৪৪ চনত folkway ৰেকৰ্ড কোম্পানীত। কিন্তু গীতটো জনগণৰ বাবে মুক্তি পায় ১৯৫১ চনতহে। পাছৰ সময়বোৰত এই গীতটো বহু ভাষাত অনুবাদ কৰি গোৱা হৈছে, পৃথিৱীৰ আন কোনো গীতে সেই সংখ্যাৰ ওচৰ চাপিব পৰা নাই।

এই গীতটোৰ ইতিহাস অতি আচহুৱা ধৰণৰ আছিল।

উদিয়ে গীতটো ৰচনা কৰাৰ পিছত বহুদিনলৈ অৱহেলিত হৈ পৰি আছিল। চাৰি বছৰৰ পাছত প্ৰথম গীতটো ৰেকৰ্ডিঙৰ সুযোগ আহে। সাত বছৰৰ পাছত সেই ৰেকৰ্ডিং প্ৰথমবাৰৰ বাবে শ্ৰোতাৰ মাজলৈ যায়, কিন্তু কিছু অংশৰ সম্পাদিত ৰূপত। আৰ্কাইভৰ মাজেৰে এজন গৱেষকে সম্পূৰ্ণ ৰেকৰ্ডিংটো উদ্ধাৰ কৰাৰ সময়লৈকে আৰু ছয়চল্লিশ বছৰ পাৰ হৈ গৈছিল। কোৱা বাহুল্য যে গায়কজন আৰু তেতিয়া এই পৃথিৱী এৰি আঁতৰি গৈছিল।

This land is your land গীতটোৰ উদি গাথ্ৰিৰ হাতৰ আখৰত অৰিজিনেল পাণ্ডুলিপি — “This land is your land” গীতটোৰ উদি গাথ্ৰিৰ হাতৰ আখৰত অৰিজিনেল পাণ্ডুলিপি

১৯৪০ চনত ৰচনা কৰা এই গীতটিৰ ইতিহাস জানিবলৈ ১৯৩০ দশকৰ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ইতিহাসৰ মহা মন্দাৱস্থাৰ সময়ত প্ৰৱেশ কৰিব লাগিব। সমগ্ৰ দেশৰ লাখ লাখ মানুহ তেতিয়া নিবনুৱা, সকলো উদ্যোগ বিফল, কৃষি বছৰ বছৰ ধৰি বন্ধ্যাত্বত ভুগিছে। ওকলাহোমা, আৰ্কান্ , টেক্সাছ আদি বিশাল অঞ্চলবোৰ তেতিয়া ডাষ্ট বাউল – ধুলিৰে পুত যোৱা অঞ্চল।ধূলিৰ ধুমুহাই বিস্তীৰ্ণ অঞ্চল নষ্ট কৰি পেলাইছে।পুঁজিবাদী ঔদ্যোগিক বিপ্লৱৰ ধ্বংস যজ্ঞৰ বিৰুদ্ধে যেন প্ৰকৃতিৰ প্ৰতিশোধ।

অধিক উৎপাদনৰ আশাত যন্ত্ৰপাতিৰ অতিমাত্ৰা ব্যৱহাৰৰ ফলত অত্যধিক খনন আৰু উপযুক্ত জলসিঞ্চনৰ পানীৰ অভাৱৰ বাবে উৰ্বৰ ভূমি ক্ৰমান্বয়ে উচ্ছন্ন ভূমিলৈ পৰিণত হৈছিল। শুকান মাটিবোৰ ক্ৰমান্বয়ে ছিন্নভিন্ন হৈ ধূলিৰ সৃষ্টি কৰিছিল। তাৰ পৰাই ধূলিৰ ধুমুহা সৃষ্টি হ’ল। ধুমুহা ইমানেই তীব্ৰ আছিল যে ই একেৰাহে কেইবাখনো ৰাজ্য পাৰ হৈ নিউয়ৰ্কৰ দৰে দূৰৈৰ চহৰকো ধূলিৰে পুতি পেলাইছিল।ধূলিৰ মাটিত শস্য নোহোৱা হৈছিল ফলত মানুহৰ খাদ্য সংকট আৰম্ভ হৈছিল। তেনে পৰিস্থিতিত হাজাৰ হাজাৰ নিঃস্ব মানুহে নিজৰ শেষ সম্পত্তি বিক্ৰী কৰি আমেৰিকাৰ পশ্চিমলৈ প্ৰব্ৰজন কৰিবলৈ ধৰিলে।এই হাজাৰ হাজাৰ সিঁচৰতি মানুহৰ ভিতৰত আছিল এজন পঁচিশ বছৰীয়া অবিখ্যাত গায়ক – উদি গাথ্ৰি। কেতিয়াবা মালবাহী ট্ৰেইনত মনেমনে উঠি , কেতিয়াবা মালবাহী গাড়ীত উঠি, আৰক্ষীক এৰাই চলি উদিয়ে আমেৰিকাৰ বিশাল ভূখণ্ডত মহতীয়াই ফুৰিছিল। লগত আছিল লোকসংগীত, এখন গীটাৰ আৰু কিছু ৰং। কেতিয়াবা গান গাই, কেতিয়াবা দোকানৰ চাইনবৰ্ড আঁকি কিছু টকা সংগ্ৰহ কৰি, অন্যথা উপবাসে কটাইছিল। উদিয়ে অক্লান্তভাৱে বিচৰণ কৰি ফুৰিছিল, আৰু গীত লিখিছিল। সেই সময়ত তেওঁ হৈ উঠিছিল ডাষ্ট বাউল বেলেডিয়াৰ (Dust bowl balladeer)।

বহু বছৰ আগতে ১৯১৮ চনত ইৰভিং বাৰ্লিনে (Irving Berlin) লিখা “গড ব্লেছ আমেৰিকা” ( “God Bless America”) গীতটো, ত্ৰিশৰ দশকৰ শেষৰ ফালে কেটি স্মিথ (Kate Smith) নামৰ এগৰাকী গায়িকাই ৰেকৰ্ডিং কৰে। সমগ্ৰ দেশতে এই গীতটো বিপুল জনপ্ৰিয় হৈ পৰে।এই গীতটো প্ৰতিদিনে বিভিন্ন ৰেডিঅ’ ষ্টেচনে বজিবলৈ ধৰে। সেই সময়ৰ আমেৰিকা চৰকাৰৰ এই গীতটো অতি প্ৰিয় হৈ পৰিছিল। কাৰণ গীতটোত আমেৰিকা কিমান মহান, আমেৰিকা কিমান ধনী সেই বিষয়ে গুৰুত্ব আৰোপ কৰি দেশখনৰ প্ৰশংসাত পঞ্চমুখ। এই গীতটো বাৰে বাৰে শুনি উদিয়ে বিৰক্ত হৈ পৰিছিল।তেওঁ অনুভৱ কৰিছিল যে এই গীতটোত যিখন আমেৰিকাৰ কথা কোৱা হৈছে, সেইখন তেওঁৰ চিনাকি আমেৰিকা নহয়। তেওঁৰ আমেৰিকাত চৌপাশে হাজাৰ হাজাৰ দুখীয়া মানুহৰ হাহাকাৰ অৱস্থা। ১৯৪০ চনত নিউয়ৰ্কলৈ উভতি আহি উডিয়ে হোটেলৰ কোঠাত বহি নিজৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা নিজৰ গৃহভূমিৰ বিষয়ে গীত লিখিবলৈ আৰম্ভ কৰে। উদিৰ ডায়েৰী অনুসৰি সেই দিনটো আছিল ২৩ ফেব্ৰুৱাৰী। প্ৰথমতে তেওঁ কটুভাৱে গীতটোৰ নাম ৰাখিছিল “গড ব্লেছড আমেৰিকা ফৰ মি”। কিন্তু পিছত নামটো, আৰু গীতটোৰ মূল শাৰীটো তেওঁ সলনি কৰি “This land is your Land , This land is my land ” আৰু তাৰ পিছত আগতে উল্লেখ কৰা অনুসৰি ১৯৪৪ চনত তেওঁ folkway ৰেকৰ্ড কোম্পানীত এই প্ৰথমটো গীত ৰেকৰ্ডিং কৰে। ইয়াৰ সুৰ কাৰ্টাৰ পৰিয়ালৰ (Carter Family) এটা গীতৰ সুৰৰ ওপৰত আধাৰিত। গীতটো হৈছে “When the World’s on Fire” ।সেই গীতটোৱেই ১৯৫১ চনত এলবামত মুক্তি পায়। এনেকৈয়ে এটা ঐতিহাসিক গীতৰ জন্ম হয়।

(ভিডিঅ’ ৫: গীতটোৰ জন্মৰ কাহিনী সুন্দৰকৈ বৰ্ণনা কৰিছে।)

এই গীতটো ১৯৫৪ চনত আমেৰিকাৰ লোক সংগীতৰ বেণ্ড “দ্য ৱেভাৰ্ছে” ৰেকৰ্ড কৰিছিল, য’ত পিট ছিগাৰ অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। গীতটোৰ এই সংস্কৰণটো বাণিজ্যিক ভাবে যথেষ্ট সফল হৈছিল আৰু জনপ্ৰিয় হৈ উঠিছিল।

পিছৰ সময়ত উদি গাথ্ৰিৰ কন্যা নোৰা গাথ্ৰিয়ে কয় যে, “ৱেভাৰ্ছৰ ৰেকৰ্ডিঙৰ পৰা আমি কিছু ৰয়েল্টি নোপোৱাহেঁতেন দেউতাৰ চিকিৎসাই নহ’লহেঁতেন।” অৰ্থাৎ এই গীতটো উদিৰ চিকিৎসাৰো উপাই হৈ উঠিছিল। আচৰিত ধৰণে ৱেভাৰ্ছৰ বেণ্ডটোৰ হাততেই আৰম্ভ হৈছিল বৈচিত্ৰময় আমেৰিকাৰ লোকসংগীতৰ নৱজাগৰণ আৰু তেওঁলোকৰ বাবেই “This land is your land” গীতটো জনপ্ৰিয়তাৰ শিখৰত উপনীত হৈছিল। এটা সময়ত দেশৰ প্ৰায় সকলো স্কুলীয়া ল’ৰা-ছোৱালীকে এই গীতটো গাবলৈ শিকাইছিল।গীতটোৰ শেষৰ দুটা ষ্টেঞ্জা আছিল বিশুদ্ধ ৰাজনৈতিক।

ষ্টেঞ্জা দুটা হৈছে –

In the shadow of the steeple I saw my people,
By the relief office I seen my people;
As they stood there hungry, I stood there asking
Is this land made for you and me?

Nobody living can ever stop me,
As I go walking that freedom highway;
Nobody living can ever make me turn back
This land was made for you and me.

উদিৰ জীৱনকালত folkway এ মুকলি কৰা গীতটোৰ ৰেকৰ্ডিঙত এই দুটা স্তৱক অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হোৱা নাছিল। ১৯৪৪ চনত গীতটো ৰেকৰ্ডিং কৰাৰ সময়ত পল ৰ’বছন, উদি গাথ্ৰি আৰু পিট ছিগাৰ FBI আৰু HUAC ৰ কেন্দ্ৰবিন্দু আছিল।তাৰ পিছত ৰবছনক ব্লেকলিষ্ট কৰা হয়, যাৰ ফলত তেওঁৰ সংগীত জীৱনৰ সকলো ৰাস্তা বন্ধ কৰি দিছিল। উদি আৰু পিটৰ মাজৰ পথ বন্ধ হৈ পৰিছিল। হয়তো সেইবাবেই উদি ইমান সতৰ্ক হৈছিল। কিন্তু ১৯৯৭ চনত এজন গৱেষকে folkway ৰ ৰেকৰ্ডিঙৰ এটা মাষ্টাৰ কপি উন্মোচন কৰে। তাত দেখা গ’ল, সেই দুটা আপত্তিজনক ষ্টেঞ্জাৰ ভিতৰত অন্ততঃ এটা ষ্টেঞ্জা উদিয়ে ৰেকৰ্ড কৰিছিল।পিছত সময়বোৰত পিট চিগাৰকে ধৰি বহু শিল্পীয়ে বিভিন্ন অনুষ্ঠানত সম্পূৰ্ণকৈ গীতটো গাইছিল। ২০১৪ চনত বাৰাক উবামাৰ আদৰণি অনুষ্ঠানত পিট চিগাৰৰ লগতে ব্ৰুচ স্প্রিংস্তিন, চিগাৰৰ নাতি ৰড্ৰিগেজ আদিয়ে বিশাল জনসভাত সম্পূৰ্ণ গীতটো পৰিবেশন কৰে। গীতটোৰ বিভিন্নজনৰ সুলভ ৰেকৰ্ডিঙত উপৰোক্ত দুটা ষ্টেঞ্জাৰ উপৰিও আৰু এটা ষ্টেঞ্জা নাথাকে। সেইটোও মূলতঃ ৰাজনৈতিক উদ্দেশ্যৰ।

ষ্টেঞ্জাটো হৈছে –

There was a big, high wall there that tried to stop me
A sign was painted said “Private Property”
But on the backside, it didn’t say nothing
This land was made for you and me.

এই গীতটো পৰবৰ্তী সময়ত বিভিন্ন প্ৰজন্মৰ অগণন শিল্পীয়ে ৰেকৰ্ডিং কৰিছে।ৱেভাৰ্ছৰ উপৰিও বিশেষভাৱে উল্লেখযোগ্য সকলৰ ভিতৰত পিট ছিগাৰ, হেৰী বেলাফন্টে, জন বেইজ, কিংষ্টন ট্ৰাইঅ’ আৰু উডীৰ শিষ্য বব ডিলান আৰু ব্ৰুচ স্প্ৰিংষ্টীন। গীতটি দেশ- বিদেশৰ বহু ভাষালৈ অনুবাদ হৈছে। কলিকতাৰ চন্দ্ৰবিন্দু বেণ্ডটোৱে বাংলা ভাষাত এই গীতটিৰ উৎকৃষ্ট পৰিবেশন কৰিছে।

গীতটোৰ সাংগীতিক বৈশিষ্ট :

Music touches us emotionally, where words alone can’t. – Johnny Depp

উদি গাথ্ৰিৰ “This land is your land” গীতটোৰ সাংগীতিক বৈশিষ্ট্য আলোচনা কৰিবলৈ যাওঁতে মোৰ মনলৈ অহা আন এটা দিশ হৈছে গীতটোৰ সমাজিক- সাংস্কৃতিক- সাহিত্যক সৌন্দৰ্য। প্ৰথমেই এই দিশটো পাতনি মেলা যাওক।

সামাজিক -সাংস্কৃতিক- সাহিত্যৰ-সৌন্দৰ্য :

“This land is your land”গীতটো যিকোনো শ্ৰোতাই প্ৰথম শুনিয়েই তাৰ সুৰ আৰু কথাৰ যোগেদি এক সাংগীতিক সমন্বয় অনুভৱ কৰে।তাৰ কাৰণ গীতটোৰ ভাষা, ভাৱৰ সৰলতা আৰু বিশালতা বা সাৰ্বজনীনতা। এই দুইটা উপাদান কিন্তু স্বতন্ত্ৰ। শ্ৰোতাই ইয়াৰ যিকোনো এটা উপাদানৰ লগত একাত্ম হৈয়ে গীতটো উপভোগ কৰিব পাৰে। সৰলতাৰ সুযোগত এবাৰ গীতটোৰ লগত একাত্ম হোৱাৰ পাছৰ স্বভাবিকতে গীতটোৰ গভীৰত প্ৰৱেশ কৰাৰ সম্ভাবনা বাঢ়ি যায়।

গীতৰ কথা কাব্যিক আৰু উত্তেজক। ইয়াত আমেৰিকাৰ প্ৰাকৃতিক দৃশ্যৰ প্ৰাঞ্জল চিত্ৰ অংকন কৰা হৈছে। প্ৰথম স্তৱকতে -California, New York island,redwood forest, Gulf Stream waters আদিৰ সৌন্দৰ্য্য আৰু বৈচিত্ৰৰ গ্ৰাফিক বৰ্ণনা মনকৰিবলগা। একে সময়তে গীতৰ কথাবোৰত সূক্ষ্ম সামাজিক – সাংস্কৃতিক ধাৰাবাহিকতা আছে, য’ত দৰিদ্ৰতা, বৈষম্য, ন্যায়ৰ বাবে সংগ্ৰাম আদি বিষয়ক সম্বোধন কৰা হৈছে। ই শ্ৰোতাৰ মনত এক বিশেষ আদৰ্শ আৰু নৈতিকতাবোধ সম্পন্ন চেতনাশ্ৰুতৰ জন্ম দিয়ে। এইটো গীতটোৰ এটা অনন্য অৱদান।

গীতটোৰ নান্দনিকতাই গৌৰৱ আৰু নষ্টালজিয়াৰ পৰা আৰম্ভ কৰি সহানুভূতি আৰু সংহতিলৈকে এক বিশেষ আৱেগক উদগনি দিয়ে।যিটোক আমি আৱেগিক অনুনাদ (Emotional Resonance) বুলি কব পাৰো। প্ৰতিবাদী সমাৱেশত হওক বা স্কুলৰ শ্ৰেণীকোঠাত গোৱা হওক, বা কিবা কেম্প ফায়াৰ অনুষ্ঠানত গোৱা হওক,”This land is your land” গীতটোৱে শ্ৰোতাৰ মাজত নিজৰ বুলি ভবা আৰু ভাগ বতৰা কৰা আত্মিয়তাৰ অনুভূতি জগাই তোলাৰ ক্ষমতা আছে।

মূলতঃ এই গীতটোৰ সৌন্দৰ্য ইয়াৰ সাংস্কৃতিক প্ৰভাৱৰ দ্বাৰা গঢ় লৈ উঠে। সেইহে বিভিন্ন ধাৰাৰ অগণন শিল্পীয়ে এই গীতটোক আমেৰিকাৰ পৰিচয় আৰু মূল্যবোধৰ প্ৰতীক হিচাপে আকোৱালি লৈছে।গীতটোৰ চিৰস্থায়ী জনপ্ৰিয়তা আৰু প্ৰভাৱে ইয়াৰ কালজয়ী নান্দনিক আবেদনৰ প্ৰমাণ দিয়ে। যাৰ ফলত এই গীতটো আমেৰিকাৰ সংগীত ঐতিহ্যৰ এক বিশেষ সংৰক্ষণৰ অংশ হৈ উঠিছে।

সাংগীতিক বৈশিষ্ট :

আমি আগৰ অধ্যায়ত ইতিমধ্যে উল্লেখ কৰিছোঁ যে এই গীতটোৰ সুৰ কাৰ্টাৰ পৰিয়ালৰ (Carter Family)এটা গীতৰ সুৰৰ ওপৰত আধাৰিত। সেই গীতটো হৈছে “When the World’s on Fire”। উদিয়ে এই গীতটোৰ পৰা পোনপটীয়াকৈ সুৰটো লৈছে।

(ভিডিঅ -৬ “When the World’s on Fire”)

উদি গাথ্ৰিৰ “This land is a land” গীতটোৰ সাংগীতিক বৈশিষ্টৰ কথা কবলৈ গলে প্ৰথমেই কব লাগিব গীতটোৰ সৰলতা, শক্তিশালী সুৰ যাৰ ফলত বিস্তৃত পৰিসৰৰ শ্ৰোতাক সহজে প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে। গীতটোৰ সুৰ আকৰ্ষণীয় আৰু গোৱাত সহজ, বিষয়বস্তুৱে এক বিশেষ আত্মীয় অনুভৱ জগাই তোলে আৰু সহজে গ্ৰহণ যোগ্যতা প্ৰতিষ্ঠা কৰিব পাৰে।এইবোৰ উপাদানে সকলো বয়সৰ লোকৰ বাবে গীতটো মান্য কৰি তোলে।

গীতটোৰ ছন্দ আৰু সুৰ সহজ অথচ স্বতন্ত্ৰ। সংগীতৰ সহজ কৰ্ড প্ৰগ্ৰেচন আৰু ইয়াৰ গঠন সৰল হোৱা বাবে ব্যাপক জনপ্ৰিয়তা আৰু অভিযোজন ক্ষমতাত অৰিহণা যোগায়। গীতটোৰ সুৰ সহজ অথচ স্মৰণীয়, যাৰ ফলত ইয়াক গোৱা আৰু চিনি পোৱাটো সহজ। গীতটো, প্ৰায়ে একাউষ্টিক গীটাৰত বা বেঞ্জো বা হাৰমনিকাৰ দৰে অন্যান্য লোক বাদ্যযন্ত্ৰৰ সৈতে সহজে সফলভাৱে বজাব পাৰি।

গীতটো লোকসংগীত পৰম্পৰাত গভীৰভাৱে শিপাই আছে, ইয়াৰ উৎপত্তি আমেৰিকাৰ লোক আৰু প্ৰতিবাদী সংগীতত। ই গল্প কোৱা আৰু বিভিন্ন সম্প্ৰদায়ৰ গায়কীৰ মৌখিক পৰম্পৰাৰ ওপৰত আধাৰিত। এটা প্ৰজন্মৰ পৰা আন এটা প্ৰজন্ম ধৰি লোকসংগীতৰ ই এটা কেন্দ্ৰীয় চৰিত্ৰ হিচাবে স্থান লৈ আহিছে।এই বহুমুখীতাই গীতটোক বিভিন্ন সংগীতৰ ধাৰা আৰু প্ৰসংগত প্ৰাসংগিক হৈ থাকিবলৈ অনুমতি দিছে।

গীতটোৰ সাংগীতিক বহুমুখী চৰিত্ৰৰ বাবে বিভিন্ন সাংগীতিক শৈলী আৰু ব্যৱস্থাত সহজে পৰিবেশন কৰিব পাৰি। একক একাউষ্টিকৰ পৰা সম্পূৰ্ণ বেণ্ড লৈকে।

গীতটোৰ inclusivity অৰ্থাৎ সকলো বিধৰ শ্ৰোতাক সাঙুৰি লব পৰা গুণটো আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ বাৰ্তাই বিশ্বজুৰি শ্ৰোতাৰ মাজত অনুৰণন ঘটাইছে, যিয়ে ইয়াৰ চিৰস্থায়ী জনপ্ৰিয়তা আৰু প্ৰভাৱত অৰিহণা যোগাইছে। এই গীতটো বিভিন্ন সংগীত ধাৰাত অসংখ্য শিল্পীয়ে সামৰি লৈছে।

গীতটোৰ সুৰৰ যিটো বিন্যাস তাত প্ৰতিবাদমূলক গীতৰ সৈতে সাধাৰণতে থকা আক্ৰমণাত্মক সুৰ নাই ,কিন্তু ইয়াৰ অন্তৰ্নিহিত বিষয়বস্তু আৰু ঐতিহাসিক প্ৰেক্ষাপটে ইয়াক প্ৰতিবাদী সংগীতৰ ধাৰাটোৰ ভিতৰত দৃঢ়ভাৱে স্থান দিয়ে।

গীতটোৰ ৰাজনৈতিক তাৎপৰ্য :

It’s a folk singer’s job to comfort disturbed people and to disturb comfortable people.– Woody Guthrie

লোক সংগীত শিল্পীৰ দায়িত্ব সম্পৰ্কত উদি গাথ্ৰিৰ ওপৰৰ উক্তটোৰ পৰা এইটো স্পষ্ট যে তেওঁৰ সাংগীতিক কৰ্মৰ লক্ষ্য মূলতঃ ৰাজনৈতিক। উদিৰ ” This land is your land” গীতটোৱেও বহন কৰা ৰাজনৈতিক তাৎপৰ্য ইয়াৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু বিশেষভাৱে উল্লেখযোগ্য দিশ।

মই এই আলোচনাত উদিৰ সম্পূৰ্ণ গীতটোৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত আলোচনা কৰিবলৈ যত্ন কৰিছো। বৰ্তমানৰ সুলভ অৱস্থাত থকা গীতটোত বেছিভাগতে তিনিটা স্তৱক নথকাৰ ফলত গীতটো ৰাজনৈতিক গুণাগুণৰ দিশৰ পৰা বহু পৰিমানে সেৰেকা আৰু দুৰ্বল হৈ পৰে।যাৰ ফলত এই সুলভ ভাৰ্চনটো সমাজৰ সুবিধাবাদী তথা স্থিতাৱস্থাবাদী মূলসুঁতিৰ মধ্যবিত্তৰ বাবে আৰামদায়ক।

“This land is your land” গীতটো মূলতঃ লোক সংগীতৰ আধাৰত নিৰ্মিত এটা প্ৰতিবাদী গীত। এই গীতটোৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল ৩০ৰ দশকত আমেৰিকাৰ অৰ্থনৈতিক মহামন্দা, ধূলিৰ ধুমুহাই সৃষ্টি কৰা প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ,আৰু তাৰ ঠিক পাছৰ সময়চোৱাত আমেৰিকাৰ অভাৱ অনাতনেৰে হাহাকাৰ শ্ৰমজীবি মানুহৰ অসহায় অৱস্থাত ঐক্যবদ্ধ সংগ্ৰামৰ প্ৰেৰণা আৰু সাহস যোগোৱা।

গীতটোত কোৱা হৈছে- আমেৰিকাখন কেৱল কিছুমান বিশেষ সুবিধাপ্ৰাপ্ত কেইজনমানৰ বাবে নহয়,আমাৰ সকলোৰে বাবে, তোমাৰ বাবে, মোৰ বাবে। গীতটোৰ এই বক্তব্যৰ নেপথ্যত আছিল মূলতঃ সামাজিক ন্যায় আৰু সমতা প্ৰতিষ্ঠাৰ স্বাৰ্থ।

সেইবাবে পৰবৰ্তী প্ৰজন্মৰ মাজত এই গীতটোৱে বিভিন্ন শ্ৰমিক আন্দোলন, সামাজিক ন্যায় প্ৰতিষ্ঠা যেনে – ন্যায্য মজুৰি, উন্নত কৰ্ম পৰিস্থিতি, নাগৰিক অধিকাৰ আদিৰ বাবে যুঁজি থকা লোকসকলৰ মাজত অনুৰণন ঘটাইছিল।১৯৬০ চনৰ আমেৰিকাৰ নাগৰিক অধিকাৰ আন্দোলন আৰু সামাজিক বৈষম্যৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদ আদিতো এই গীতটোৱে বিশেষ স্থান অধিকাৰ কৰিছিল।

আজিৰ সময়তো পৃথিৱীৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত চলি থকা সাম্ৰাজ্যবাদী আগ্ৰাসনৰ বিৰুদ্ধেও গীতটো সাংঘাটিক ভাবে প্ৰাসংগিক। পেলেষ্টাইনৰ গাজাৰ কথাই যদি ভাৱো, ভাৰতৰ বিভিন্ন অঞ্চলত চলি থকা মাটি, পানী, বনভূমিৰ সংগ্ৰাম, ম্যানমাৰৰ গণমুক্তি সংগ্ৰাম, লাডাখৰ জনগণৰ প্ৰতিবাদ সকলোতে এই গীতটো এটা এণ্ঠেম হিচাবে স্বীকৃতি পাবৰ যোগ্য।

গাথ্ৰিৰ গীতটো যিমানেই প্ৰেৰণাদায়ক আৰু সৎ নহওক কিয় উচ্চবিত্ত আধুনিক আমেৰিকান,খাতি খোৱা সংগ্ৰামী জনগণ আৰু মূল সুঁতিৰ মধ্যবিত্তই গীতটোত ঠিক কি কৈছে সম্পূৰ্ণ একেদৰে বুজিব পাৰে বুলি মনে নধৰে। অথচ উদি আজিৰ আমেৰিকাত বহুত বেছি জনপ্ৰিয়। তাৰ এটা অন্যতম কাৰণ হৈছে গীতটোৰ সমগ্ৰ আমেৰিকাৰ জীৱনক আকোৱালি লোৱাৰ প্ৰৱণতাৰ লগতে গীতটোৱে বহন কৰা কিছুমান মৌলিক উপাদান। গীতটোৰ সেই সাৰ্বজনীন আবেদন আৰু মৌলিকতা বিশেষভাৱে তাৎপৰ্যপূৰ্ণ।

গীতটোৰ সৰল বক্তব্যৰ নেপথ্যত থকা শক্তিশালী তথা গভীৰ মানৱীয় আবেদনে নৱ্য উদাৰ পুঁজিবাদী ব্যৱস্থাৰ সংকীৰ্ন ব্যক্তিস্বাৰ্থৰ মলি মামৰ ধুই ন্যায় প্ৰতিষ্ঠাৰ যুঁজখন সফলভাৱে আগুৱাই নিয়াত বিশেষ ভূমিকা পালন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। মন কৰিবলগা কথা যে গীতটোৰ কথাত চকুত পৰাতকৈও বহু বেছি অন্তৰ্নিহিত কথা সোমাই আছে। সেইবাবেই যুগ যুগ ধৰি বিভিন্ন প্ৰজন্মৰ মাজত গীতটোৰ জনপ্ৰিয়তা দিনে দিনে বাঢ়ি গৈছে।

এইবোৰ ক্ষেত্ৰত গীতটোৰ একেবাৰে শেষৰ ষ্টেঞ্জা টো বিশেষভাৱে মন কৰিবলগীয়া।

Nobody living can ever stop me,
As I go walking that freedom highway;
Nobody living can ever make me turn back
This land was made for you and me.

ইয়াত কোৱা হৈছে – জীৱনৰ “স্বাধীন ঘাইপথ” ত খোজ কঢ়াৰ দৃঢ়তা আৰু সংকল্পৰে অগ্রগামী যাত্ৰাত কোনো বাধা সহ্য কৰা নহব, কোনো শক্তিয়ে মোক পিছুৱাই আনিব নোৱাৰে। এই ভূমিত আমাৰ সকলোৰে সমান অধিকাৰ আছে। গীতটোৰ এইটো এটা অন্যতম কেন্দ্ৰীয় ৰাজনৈতিক বক্তব্য। ইয়াত যিকোনো অন্যায় আৰু অত্যাচাৰৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিৰোধৰ মনোভাৱ সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে।

আগবাঢ়ি যোৱাৰ অধিকাৰ আৰু পৃথিৱীত নিজৰ মৰ্যদাপূৰ্ণ স্থানৰ দাবীৰ লগতে আমেৰিকাৰ ভূ-প্ৰকৃতিৰ ভাগ-বতৰা মালিকীস্বত্বও ইয়াৰ অন্যতম লক্ষ্য।ই ব্যক্তিগত সম্পত্তিৰ ধাৰণাটোক প্ৰত্যাহ্বান জনায় আৰু সামাজিক মৰ্যাদা বা পটভূমি নিৰ্বিশেষে প্ৰকৃতিৰ এই মাটিখিনি সকলো আমেৰিকান লোকৰ বুলি ধাৰণাটোক দৃঢ় কৰে। জনগণৰ এই অধিকাৰৰ প্ৰয়োগ আৰু সপোন পূৰণ কৰাত বাধা দিয়াৰ ক্ষমতা কাৰো নাই। এনে দাবী আজিৰ নৱ্য সামন্তীয় পুঁজিবাদী আগ্ৰাসন প্ৰতিৰোধ সংগ্ৰামৰ অন্যতম দাবী বুলি চিহ্নিত হৈছে। এই পৰিপ্ৰেক্ষিতত গীতটোৰ প্ৰতিটো স্তৱকৰ শেষ কৰা বাক্যটো – “This land was made for you and me.” বিশেষ তাৎপৰ্যপূৰ্ণ।

গীতটোৰ আন এটা ৰাজনৈতিক উপাদান থকা স্তৱক হৈছে –

In the shadow of the steeple I saw my people,
By the relief office I seen my people;
As they stood there hungry, I stood there asking
Is this land made for you and me?”

গীতটোৰ ওপৰৰ স্তৱকটোৱে আমেৰিকাৰ সমাজৰ এখন অতি ঋণাত্মক ছবি দাঙি ধৰিছে। প্ৰচলিত গীতটোৰ পৰা এই অংশটোও বাদ দিয়া হৈছে। ইয়াত উদীয়ে কৈছে – সাহায্য কাৰ্যালয়ৰ কাষত ভোকাতুৰ মানুহৰ দীঘলীয়া শাৰী। থিয় হৈ থকা মানুহবোৰৰ দীঘলীয়া শাৰীটোৰ কাষত গৈ সুধিলোঁ- Is this land made for you and me?

এইটো হৈছে আমেৰিকাৰ গ্ৰেট ডিপ্ৰেছনৰ সময়ত উদি গাথ্ৰিৰ অন্যায়ৰ পৰ্যবেক্ষণ । যিটো আজিও মূলসুঁতিৰ মধ্যবিত্ত আমেৰিকানৰ বা শাসকচক্ৰৰ বাবে একেবাৰে আৰামদায়ক কথা নহয়।

“This land is your land” গীতটোৰ এই স্তৱকটোৱে আমেৰিকাৰ সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক বৈষম্যসমূহক উজ্জ্বল কৰি তুলিছে আৰু আমেৰিকাৰ জীৱনৰ অভিজ্ঞতাৰ এক মাৰ্মান্তিক ধাৰাবাহিকতাৰ সাক্ষ্য হিচাপে কাম কৰি আছে। আমেৰিকাৰ অৰ্থনৈতিক মহামন্দা অৱস্থাৰ সেই ছবিখন যেন বিশ্বৰ যিকোনো পুঁজিবাদী দেশৰ চিনাকি ছবি।

উদিয়ে সেই হতভগীয়া সকলৰ ওচৰত থিয় হৈ নিজকে তেওঁলোকৰ মাজৰে এজন হিচাবে এই প্ৰশ্নটো তুলি ধৰিছে – “Is this land made for you and me?”। গীতটোত “my people” শব্দ যুগলৰ তাৎপৰ্য গভীৰ। ইয়াৰ যোগেদি উদিয়ে সেই ভোকাতুৰ সকলৰ লগত with solidarity এই প্ৰশ্নটো উত্থাপন কৰিছে। তেওঁ নিজেও সেই দুৰ্ভগীয়া সকলৰ লগত দিহিঙে দিপাঙে লগ দি দুখৰ ভাগ বতৰা কৰাৰ লগতে এই অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে তেওঁলোকক জগাই তুলিছে।

একে সময়তে উদিৰ এই প্ৰশ্নটোৱে পুঁজিবাদী গণতন্ত্ৰৰ স্বৰ্গ আমেৰিকাক সকলোৰে বাবে সুযোগ আৰু স্বাধীনতাৰ দেশ হিচাপে লোৱা ধাৰণাটোক প্ৰত্যাহ্বান জনাইছে। গাথ্ৰিয়ে প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছে এই দেশখনে সঁচাকৈয়ে নিজৰ আদৰ্শ বুলি কিবা বজাই ৰাখিব পৰিছেনে যি সময়ত ইমানবোৰ নাগৰিকে ভোক আৰু বাসস্থানৰ অভাৱত হাহাকাৰ কৰি ফুৰিছে ?

উদিয়ে গীতটোত দুখীয়াৰ সাহায্য কাৰ্যালয়টো কত আৱিষ্কাৰ কৰিছে ?- “In the shadow of the steeple I saw my people.”- অৰ্থাৎ গীৰ্জাৰ ছাঁত তেওঁ লগৰ সেই ভোকাতুৰ দুৰ্ভগীয়া সকলক লগ পাইছে। আৰ্থ-সামাজিক বৈষম্য আৰু ধৰ্মীয় বিশ্বাসৰ প্ৰতীক- গীৰ্জাৰ ছাঁ(steeple) -চিত্ৰকল্পক সাহায্য কাৰ্যালয়ত ৰৈ থকা ভোকাতুৰ মানুহৰ দৃশ্যৰ সৈতে পাৰ্শ্বৱৰ্তী কৰি গাথ্ৰিয়ে জাতিটোৰ আদৰ্শ আৰু দৰিদ্ৰতাৰ মাজত থকা বৈষম্যৰ বাস্তব ছবিখন উজ্জ্বল কৰি তুলিছে।

গীতটোৰ এই ষ্টেঞ্জাটো সামাজিক ন্যায়ৰ বাবে এক আহ্বানৰ লগতে আৰু এখোজ আগবাঢ়ি শ্ৰোতাৰ প্ৰতি কাৰ্য্য সম্পাদনৰ আহ্বান হিচাপেও ধৰিব পাৰি । গীতটোৱে শ্ৰোতাসকলক সমাজৰ ভিতৰত বিদ্যমান জ্বলন্ত অন্যায়ৰ সন্মুখীন হ’বলৈ আৰু অধিক সমতাপূৰ্ণ আৰু সৰ্বাংগীন ভৱিষ্যতৰ দিশত কাম কৰিবলৈ যেন আহ্বান জনায়। গীতটোৰ ভাৱ – ভাষাৰ লগতে টেম্পোটো তেনে আহ্বানৰ ওচৰ চপা বুলি ভাৱ হয়।

গীতটোৰ এই স্তৱকটোৱে উদি গাথ্ৰিৰ সামাজিক বিবেক স্পষ্ট কৰিছে আৰু সংগীতক সামাজিক ধাৰাভাষ্য (social commentary) আৰু সামাজিক কৰ্মৰ (activism) এখন মঞ্চ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰাৰ তেওঁৰ এক প্ৰতিশ্ৰুতি বুলি বুজিব পাৰি।

এই গীতটো মূলতঃ শ্ৰোতাৰ প্ৰতি স্বাধীনতা আৰু সুখৰ আহ্বান, যাৰবাবে যিকোনো লোকেই গীতটোৰ লগত সহজে আত্মীয় সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিব পাৰে। যদিও গীতটো আমেৰিকাৰ এক বিশেষ সময়ৰ ফচল তথাপিও ই যেন কাল নিৰপেক্ষ। মানুহৰ জীৱনৰ মৌলিক অধিকাৰৰ নিৰ্মল আকাংক্ষা আৰু প্ৰতিষ্ঠাৰ প্ৰতি দৃঢ়তাৰ বাৰ্তা গীতটোৰ অন্যতম মৌলিক উপাদান।যিকোনো শ্ৰোতাই স্বীকাৰ কৰিব লাগিব যে গীতটোৰ বহুত গুণৰ লগতে মৌলিকতাৰ উপাদানসমূহো ইয়াত, স্পষ্টৰূপত জিলিকি আছে।

সামৰণি :

উদি গাথ্ৰিৰ সংগীতে সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ স্বাৰ্থত এক শক্তিশালী আহিলা হিচাপে কাম কৰে।তেওঁ নিজৰ গীতসমূহ ব্যৱহাৰ কৰি দৰিদ্ৰতা, বৈষম্য, শ্ৰমিকৰ অধিকাৰ আদি বিষয়সমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল, যাৰ ফলত তেওঁ আমেৰিকাৰ ভোটাধিকাৰৰ পৰা বঞ্চিত আৰু প্ৰান্তীয় লোকসকলৰ বাবে কণ্ঠস্বৰ হৈ পৰিছিল।

সামগ্ৰিকভাৱে কবলৈ গলে উদি গাথ্ৰিৰ সংগীত আৰু বিশেষকৈ “This land is your land” গীতটো আমেৰিকাৰ মনোভাৱক উদযাপন, সামাজিক ন্যায়ৰ পোষকতা আৰু লোক পৰম্পৰাৰ মূৰ্তকৰণৰ বাবে তাৎপৰ্যপূৰ্ণ। ই বিশ্বৰ মানুহৰ মাজত অনুৰণন ঘটাই সংগীতৰ শক্তিক একত্ৰিত, শিক্ষা আৰু পৰিৱৰ্তনক অনুপ্ৰাণিত কৰাৰ কথা আমাক সোঁৱৰাই দিয়ে।

সৰ্বশেষত পাঠক শ্ৰোতালৈ এটি বিশেষ অনুৰোধ- আপোনালোকে এই গীতটো শুনাৰ উপৰিও উদি গাথ্ৰিৰ আনবোৰ গীতো শুনক। অজস্ৰ গীত ইউটিউব, স্পতিফাই, এপল মিউজিক আদিত ভৰি আছে। লগতে অসাধাৰণ গণশিল্পী উদি গাথ্ৰিৰ সংগীত আৰু এই বিৰল ব্যক্তিত্বক বুজিবলৈ যত্ন কৰক। এখন নতুন পৃথিৱী আপোনাৰ আগত উন্মোচন হব। আমি নতুন ৰূপত কথা পাতিব পাৰিম।

“This land is your land” গীতটোৰ কেইজনমান বিশেষ শিল্পীৰ নিজস্ব শৈলীৰে কৰা পৰিবেশনৰ ইউটিউব লিংক তলত উল্লেখ কৰিলোঁ।আপোনালোকে গীতটোৰ বিচিত্ৰ সোৱাদ লৈ ইয়াৰ বহুমত্ৰিক চৰিত্ৰ অনুধাৱন কৰিব পাৰিব।