যুদ্ধৰ অস্ত্রৰূপে যৌন হিংসাৰ ব্যৱহাৰ: কিছু চিন্তা – (পাৰভিন চুলতানা)

যুদ্ধৰ অস্ত্ৰ হিচাপে যৌন নিৰ্যাতন হৈছে এক দুখজনক আৰু গভীৰভাৱে উদ্বেগজনক পৰিঘটনা যিয়ে ইতিহাসত সমাজসমূহক জুৰুলা কৰি আহিছে। ই ক্ষমতাৰ জঘন্য অপব্যৱহাৰ আৰু মানৱ অধিকাৰ উলংঘাক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে, যাৰ ফলত ভুক্তভোগী আৰু ক্ষতিগ্ৰস্ত সম্প্ৰদায়ৰ ওপৰত স্থায়ী শাৰীৰিক, মানসিক আৰু সামাজিক দাগ পৰে। এই প্রভাৱে বহুতৰে জীৱনলৈ অমানিশা নমাই আনে।

সংঘাতৰ সময়ত যৌন নিৰ্যাতন কোনো নতুন পৰিঘটনা নহয়; কিন্তু বিংশ আৰু একবিংশ শতিকাৰ সময়ছোৱাত ই এক দমনৰ আৰু হিংসাৰ কৌশল হিচাপে ব্যাপক স্বীকৃতি লাভ কৰিছিল। আক্রমণকাৰীসকলে যুদ্ধৰ মাজত ধৰা পৰা সাধাৰণ নাগৰিকৰ দুৰ্বলতাৰ শোষণ কৰে, যৌন হিংসাক ব্যক্তি আৰু সমগ্ৰ সম্প্ৰদায় উভয়কে মনোবলহীন আৰু আতংকিত কৰাৰ আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰে। ইয়াৰ পৰিণতি সুদূৰপ্ৰসাৰী: জীৱিতসকলে প্ৰায়ে শাৰীৰিক আঘাত, অবাঞ্চিত গৰ্ভধাৰণ, যৌন সংক্ৰমণ আৰু দীৰ্ঘদিনীয়া মানসিক আঘাতৰ সন্মুখীন হয়। তদুপৰি যৌন নিৰ্যাতনৰ লগত জড়িত সামাজিক কলংকই জীৱিতসকলক পৃথক কৰি ৰাখিব পাৰে আৰু তেওঁলোকৰ সম্প্ৰদায়ত পুনৰ সংযোগ স্থাপনত বাধাৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।

যুদ্ধৰ অস্ত্ৰ হিচাপে যৌন নিৰ্যাতনৰ মূল কাৰণ জটিল আৰু বহুমুখী। ইয়াৰ ভিতৰত আছে বৰ্তমানৰ লিংগ বৈষম্য, নাৰীৰ ওপৰত হিংসাক স্থায়ী কৰি ৰখা সমাজৰ নীতি-নিয়ম, জনসংখ্যাৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰয়োগ কৰাৰ ইচ্ছা। কিছুমান ক্ষেত্ৰত যৌনহিংসাক সম্প্ৰদায়ৰ ভিতৰত ঘৃণা আৰু বিভাজনক ইন্ধন যোগাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যাৰ ফলত সংঘাতৰ ঘাবোৰ গভীৰ হৈ পৰে আৰু মিলনক অধিক প্ৰত্যাহ্বানজনক কৰি তোলা হয়। ইয়াৰ উপৰিও অপৰাধীক জবাবদিহিতা আৰু ন্যায়ৰ পৰা ৰক্ষা কৰা শাস্তিহীনতাৰ সংস্কৃতিয়ে এই ঘৃণনীয় আচৰণক টিকি থাকিবলৈ সক্ষম কৰে। পুৰুষতান্ত্রিক সমাজ আৰু মানসিকতাই এই সমস্যাক আৰু ভয়ঙ্কৰ কৰি তোলে।

যুদ্ধৰ অস্ত্ৰ হিচাপে যৌন হিংসাৰ পৰিণতি ব্যক্তিগত দুখ-কষ্টৰ বাহিৰলৈ গৈ সামগ্ৰিকভাৱে সমাজসমূহক প্ৰভাৱিত কৰে। পৰিয়ালবোৰ ছিন্নভিন্ন হৈ পৰে, সামাজিক গাঁথনিবোৰ বিচ্ছিন্ন হৈ পৰে আৰু বিশ্বাস ক্ষয় হয়। সম্প্ৰদায়সমূহে সামাজিক সংহতিৰ বিভাজনৰ সন্মুখীন হ’ব পাৰে, কিয়নো জীৱিতসকলক প্ৰায়ে কলংকিত বা প্ৰত্যাখ্যান কৰা হয়। যদিও সংঘাতৰ সময়ত যৌনহিংসাক অস্ত্র ৰূপে বাৰে বাৰে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে, ৰাষ্ট্রসংঘই কেৱল ২০০৮ চনতহে ধর্ষণ আৰু আন যৌন হিংসাক যুদ্ধৰ অপৰাধ আৰু মানৱতাৰ বিৰুদ্ধে অপৰাধ বুলি স্বীকৃতি দিছে।

যৌন নিৰ্যাতনক যুদ্ধৰ অস্ত্ৰ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰাটো বিভিন্ন অঞ্চল আৰু সময়ৰ বিভিন্ন সংঘাতত নথিভুক্ত কৰা হৈছে। ইয়াত কেইটামান উদাহৰণ দিয়া হ’ল:

১/ বছনিয়ান যুদ্ধ (১৯৯২-১৯৯৫): ১৯৯০ চনৰ আৰম্ভণিতে সংঘটিত হোৱা বছনিয়ান যুদ্ধৰ সময়ত যৌন হিংসাক জাতিগত  শুদ্ধিকৰণৰ কৌশল হিচাপে পদ্ধতিগতভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। হাজাৰ হাজাৰ বছনিয়ান মহিলা ছাৰ্ব বাহিনীৰ ধৰ্ষণ আৰু যৌন নিৰ্যাতনৰ বলি হৈছিল। এই প্ৰথাৰ উদ্দেশ্য আছিল ভুক্তভোগীক আতংকিত আৰু অপমান কৰা আৰু লক্ষ্য জনসংখ্যাৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰয়োগ কৰা। মহিলাসকলক ৰেপ কেম্পত ৰখা হৈছিল আৰু গর্ভৱতী হোৱাৰ বহু পিছতহে এৰি দিয়া হৈছিল যেতিয়া গর্ভপাত সম্ভৱ নহয়।

২) ৰুৱাণ্ডাৰ গণহত্যা (১৯৯৪): ৰুৱাণ্ডাৰ গণহত্যাত যৌন হিংসাক গণহত্যা সংঘটিত কৰাৰ বাবে আৰু সম্প্ৰদায়ৰ সামাজিক বন্ধন ধ্বংস কৰাৰ আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। হুটু মিলিচীয়াই ইচ্ছাকৃতভাৱে টুট্সি মহিলাসকলক যৌন হিংসাৰ লক্ষ্য কৰি লৈছিল। তেওঁলোকৰ ওপৰত কৰা যৌন হিংসাৰ উদ্দেশ্য আছিল কেৱল শাৰীৰিক ক্ষতি কৰাই নহয়, এইচ আই ভি/এইডছক অধিক ধ্বংসৰ মাধ্যম হিচাপে বিয়পাই দিয়া।

৩/ গণতান্ত্ৰিক ৰিপাব্লিক অৱ কংগো (ডি আৰ চি) সংঘাত: ডি আৰ চিত বিভিন্ন সশস্ত্ৰ সংগঠন আৰু চুবুৰীয়া দেশৰ সংঘাতৰ সৃষ্টি হৈছে। এই সংঘৰ্ষসমূহত যৌন হিংসাক অস্ত্ৰ হিচাপে ব্যাপকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। মহিলা আৰু ছোৱালীক পদ্ধতিগতভাৱে ধৰ্ষণ আৰু যৌন নিৰ্যাতনৰ লক্ষ্য কৰি লোৱা হৈছে, প্ৰায়ে চৰম নিষ্ঠুৰতাৰে। ডি আৰ চি সংঘাতত যৌন হিংসাৰ ব্যৱহাৰে এই বিষয়টোৰ দীৰ্ঘদিনীয়া প্ৰকৃতি আৰু ইয়াৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে।

৪/ আইছিছ সংঘাত: শেহতীয়া বছৰবোৰত ইছলামিক ষ্টেটে (আইছিছ) বন্দী ভূখণ্ড আৰু সম্প্ৰদায়ৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰয়োগ কৰাৰ উপায় হিচাপে যৌন হিংসাক ব্যৱহাৰ কৰিছিল। সংখ্যালঘু গোট, বিশেষকৈ ইয়াজিদীসকলৰ মহিলাসকলক অপহৰণ কৰি দাসত্বত ৰখা হৈছিল আৰু ধৰ্ষণ আৰু যৌন নিৰ্যাতনৰ বলি কৰা হৈছিল। এই কাৰ্য্যসমূহৰ লক্ষ্য আছিল সেই সম্প্ৰদায়সমূহক মনোবলহীন কৰি তোলা আৰু আধিপত্য প্ৰকাশ কৰা।

৫/ চুডানৰ সংঘাত (দাৰফুৰ): চুডানৰ দাৰফুৰ সংঘাতত কিছুমান বিশেষ জনগোষ্ঠীৰ মহিলা আৰু ছোৱালীৰ বিৰুদ্ধে অস্ত্ৰহিচাপে যৌন হিংসা ব্যৱহাৰ কৰাৰ ব্যাপক খবৰ ওলাইছিল। এই সম্প্ৰদায়সমূহৰ বিৰুদ্ধে অভিযানৰ অংশ হিচাপে জাঞ্জাৱিদ মিলিচীয়া আৰু চুডানৰ চৰকাৰী বাহিনীয়ে গণ ধৰ্ষণ আৰু যৌন নিৰ্যাতন চলোৱাৰ অভিযোগ উত্থাপন হৈছিল।

যৌন হিংসাৰ এনে অস্ত্রকৰণৰ পৰা উত্তৰ পুর্বাঞ্চলৰ ৰাজ্যবোৰো পৰিত্রাণ পোৱা নাই। সশস্ত্র সন্ত্রাসবাদী দলবোৰক দমন কৰাৰ নামত বাৰে বাৰে সাধাৰণ মহিলাৰ ওপৰত এনে অত্যাচাৰ চলাইছে সামৰিক বাহিনীয়ে। মণিপুৰত এনে হিংসাৰ ঐতিহাসিকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে আৰু শেহতীয়া হিংসাতো এনে যৌন হিংসাৰ অলেখ উদাহৰণ পোৱা গ’ল।

উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ মণিপুৰ ৰাজ্যত জনগোষ্ঠীয় উত্তেজনা, স্বায়ত্তশাসনৰ দাবী, বিভিন্ন সশস্ত্ৰ সংগঠন আৰু ভাৰত চৰকাৰৰ মাজত সংঘৰ্ষৰ দশক দশক ধৰি সাক্ষী হৈ আহিছে। এই সংঘাতৰ প্ৰেক্ষাপটত যৌন হিংসাক অস্ত্ৰ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে, যাৰ ফলত মহিলা আৰু সম্প্ৰদায়ৰ ওপৰত অপৰিসীম দুখ-কষ্টৰ সৃষ্টি হৈছে। মণিপুৰ সংঘাতৰ যৌন হিংসাৰ ইতিহাসে অঞ্চলটোৰ সংগ্ৰামৰ জটিলতা আৰু ইয়াৰ জনসাধাৰণৰ ওপৰত ইয়াৰ গভীৰ প্ৰভাৱৰ ওপৰত পোহৰ পেলায়।

বছৰ বছৰ ধৰি মণিপুৰত অধিক স্বায়ত্তশাসন আৰু খিলঞ্জীয়া সংস্কৃতিৰ সংৰক্ষণৰ দাবীৰ সৈতে জড়িত হিংসাত্মক পৰিস্থিতিৰ সন্মুখীন হৈছে। এই পটভূমিত যৌন হিংসা সশস্ত্ৰ সংঘাতৰ এক কৰুণ পৰিণতি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে, যাৰ ফলত ব্যক্তি আৰু সম্প্ৰদায়ৰ বাবে একেদৰেই বিধ্বংসী পৰিণতি হৈছে। মণিপুৰ সংঘাতত ৰাজ্যৰ নিৰাপত্তা বাহিনী, উগ্ৰপন্থী সংগঠন, অপৰাধী উপাদানকে ধৰি একাধিক অভিনেতা জড়িত হৈ পৰিছে। এনে জটিল পৰিবেশত বিভিন্ন পক্ষই যৌন হিংসাৰ ভয়ঙ্কৰ কাণ্ডসংঘটিত কৰি আহিছে।

মণিপুৰৰ মহিলা আৰু ছোৱালীয়ে এই হিংসাৰ বোজা বহন কৰিছে। বহু প্ৰতিবেদন অনুসৰি ৰাজ্যিক নিৰাপত্তা বাহিনী আৰু অৰাষ্ট্ৰীয় সশস্ত্ৰ গোট দুয়োটাই মহিলাক যৌন নিৰ্যাতন, ধৰ্ষণ, আৰু নিৰ্যাতনৰ লক্ষ্য কৰি লৈছে। এনে কাৰ্যক ভয় দেখুৱাই, নিয়ন্ত্ৰণ, মনোবল হ্ৰাসৰ আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। কিছুমান ক্ষেত্ৰত অপৰাধীসকলে সংঘাত প্ৰভাৱিত জনসাধাৰণৰ দুৰ্বলতাক শোষণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছে, যাৰ ফলত জীৱিতসকলে অনুভৱ কৰা আঘাত আৰু অধিক ভয়াৱহ হৈ পৰিছে।

মণিপুৰ সংঘাতৰ যৌন হিংসাৰ ইতিহাসে ন্যায় বিচৰা আৰু সমৰ্থন বিচাৰি পোৱাৰ ক্ষেত্ৰত জীৱিতসকলে সন্মুখীন হোৱা প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে। যৌনতা আৰু লাজৰ আশে-পাশে থকা সাংস্কৃতিক আৰু সমাজৰ নীতি-নিয়মসমূহে প্ৰায়ে জীৱিতসকলক আগবাঢ়ি অহাত অসুবিধাৰ সৃষ্টি কৰিছে। যৌন নিৰ্যাতনৰ লগত জড়িত ব্যাপক কলংকই আক্ৰান্তসকলৰ দুখ-কষ্ট আৰু বেছিকৈ বৃদ্ধি কৰিছে, যাৰ ফলত বহুতে উপযুক্ত চিকিৎসা, মানসিক বা আইনী সহায়ৰ সুবিধা লাভ কৰিব পৰা নাই।

মণিপুৰ সংঘাতত যৌন হিংসাৰ মোকাবিলা কৰাৰ প্ৰচেষ্টাত স্থানীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মানৱ অধিকাৰ সংগঠনৰ পোষকতাও অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। এই সংগঠনসমূহে এই বিষয়টোৰ বিষয়ে সজাগতা বৃদ্ধি কৰিছে, যৌন হিংসাৰ গোচৰৰ নথিভুক্ত কৰিছে, আৰু অপৰাধীসকলৰ বাবে জবাবদিহিতাৰ দাবী জনাইছে। কিন্তু চলি থকা সংঘাত, ক্ষতিগ্ৰস্ত অঞ্চলত সীমিত প্ৰৱেশ, আৰু হিংসাৰ মূল কাৰণসমূহৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ বাবে এক ব্যাপক পদ্ধতিৰ অভাৱৰ বাবে প্ৰত্যাহ্বানসমূহ অব্যাহত আছে।

১৯৭০-ৰ দশকত ৰজ ১৯ বছৰীয়া নাগা ছোৱালী এগৰাকী সেনাবাহিনীৰ এক বিষয়াই ধর্ষণ কৰিছিল। তাই সেই ঘটনাৰ দুদিনপিছতে আত্মহত্যা কৰিছিল। ২০০৪ চনত থংজাম মানোৰামাক সামৰিক বাহিণীয়ে এৰেস্ট কৰাৰ পিছত তেওঁৰ ধর্ষিত আৰু গুলীবিদ্ধ শৰীৰ উদ্ধাৰ হৈছিল। ঠিক একে ধৰণে শেহতীয়া মেইতেই আৰু কুকী জনগোষ্ঠীৰ সংঘাতত এনে বহু হিংসাৰ ঘটনা সন্মুখলৈ আহিছে। দুগৰাকী কুকী মহিলাক উলংগ পেৰেড কৰোৱাৰ পিছত গণধর্ষণৰ ঘটনাই গোটেই দেশখন জোকাৰি গৈছে আৰু তাৰ পিছতে একে ধৰণৰ বহু ঘটনা সন্মুখলৈ আহিছে। উল্লেখযোগ্য যে গোষ্ঠী-সংঘর্ষৰ সময়ত সংঘটিত এনে ঘটনাই কেৱল যৌন হিংসাতে সীমিত নাথাকে। এনে ঘটনাক ব্যৱহাৰ কৰা হয় এটা জনগোষ্ঠীক দমন কৰাৰ লক্ষ্যৰে।

বহু কুকী ভুক্তভোগী মহিলাই কিছু সামাজিক সংগঠন যেনে আৰাম্বাই টেঙ্গলৰ নামতো এনে অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে। যৌনহিংসাৰ এনে ব্যৱহাৰক কেৱল এটা যৌন অপৰাধ বুলি ধৰি ললে যথেষ্ট নহয়। বৰঞ্চ ইয়াৰ বিভিন্ন দিশ চিন্তা কৰি সংঘাতৰ সময়ত মহিলা আৰু শিশুৰ সুৰক্ষাৰ বিশেষ ব্যৱস্থাত গুৰুত্ব দিয়াৰ হে প্রয়োজন। লগতে অভিযুক্তসকলৰ শাস্তিও দৃষ্টান্তমূলক হোৱা উচিত। সংঘাতৰ পিছত সমাজত শান্তিস্থাপনৰ ক্ষেত্রতো এই ভুক্তভোগীসকলৰ অভিজ্ঞতাক বিশেষ গুৰুত্ব দিয়া উচিত। এনে নকৰিলে সংঘাতৰ বাহ্যিক প্রভাৱবোৰ শেষ হ’লেও, ই মানসিকভাৱে মানুহক চিৰদিনৰ বাবে ভীতিগ্রস্ত কৰি পেলায় আৰু সমাজখনক দূৰ্বল কৰি পেলায়। সমাজৰ একেবাৰে প্রান্তীয়বাসীসকলক এক ভয়াবহ নিৰাপত্তাহীনতাত ভুগিবলৈ বাধ্য কৰে এনে ঘটনাই।

যুদ্ধৰ অস্ত্ৰ হিচাপে যৌন নিৰ্যাতনক সম্বোধন আৰু প্ৰতিৰোধৰ প্ৰচেষ্টাই শেহতীয়া বছৰবোৰত গতি লাভ কৰিছে। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থা, চৰকাৰ আৰু বেচৰকাৰী সংস্থাসমূহে সজাগতা বৃদ্ধি, জীৱিতসকলক সহায় আগবঢ়োৱা আৰু অপৰাধীসকলক জবাবদিহি কৰাৰ বাবে সহযোগিতা আগবঢ়াইছে। যুদ্ধাপৰাধীসকলৰ বিৰুদ্ধে গোচৰ চলাবলৈ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ন্যায়াধিকৰণ স্থাপনৰ দৰে আইনী ব্যৱস্থাসমূহ ভৱিষ্যতে যৌন হিংসাৰ দৃষ্টান্তক বাধা দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। ইয়াৰ উপৰিও শিক্ষা আৰু পোষকতা অভিযানে ক্ষতিকাৰক লিংগ নীতিক প্ৰত্যাহ্বান জনোৱা, লিংগ সমতাক প্ৰসাৰ কৰা আৰু সন্মানৰ সংস্কৃতি গঢ়ি তোলাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।